Những bài pháp thoại trong ba tháng an cư (12)

24- Ngày Thứ 24

(Ngày 10/7/ÂL, chủ nhật, chư tăng trì bình khất thực)

25- Ngày thứ 25 (Bài thứ 12)

- Chiều ngày 11/7/ÂL

Ảnh: Chơn Quán

Hôm nay có một nhân duyên, là có người gởi email cho thầy hỏi về thiền định, và nói là thiền định có thể đưa đến giác ngộ, giải thoát không?

Chẳng có thiền định nào đưa đến giác ngộ, giải thoát cả các con ạ. Bát định ngàn xưa của bà-la-môn giáo do không đưa đến giác ngộ, giải thoát  nên Đại bồ-tát Sĩ-đạt-ta của chúng ta đã từ bỏ. Và lộ trình tu tập hiện nay của chư tăng theo Nam truyền là giới, định và tuệ. Trọn bộ Visuddhi Magga (Thanh Tịnh Đạo) của ngài Buddhaghosa cũng chỉ nói đến giới, định và tuệ.

Định thì thiên hô vạn hát, ở đâu cũng có định cả. Bất cứ ngành nghề nào, bất kỳ công ăn việc làm nào trên thế gian, nếu muốn thành công, thành đạt, muốn có hiệu quả thì phải có định. Và ngay chính trong chùa này, thầy thấy rất nhiều các sư, các chú, trong sinh hoạt hằng ngày đều có định cả. Có điều là có định sâu, định cạn, định chút chút hoặc thoáng định, phiến thời định, sát-na định mà thôi.

Có lần, có một người cư sĩ kể chuyện:

Thiền sư Kim Triệu

“- Hồi con chưa biết Phật, chưa biết tu, có nhân duyên lái xe chở một vị thiền sư già, nổi danh nhiều nước (Là thiền sư Kim Triệu). Ngài gầy ốm, rắn rỏi, nghiêm trang nhưng ăn nói lại rất nhỏ nhẹ, dịu dàng nên con đem tâm kính trọng.

Nghĩ đến quảng đời ăn chơi hư hỏng của mình, con tâm sự:

- Bạch ngài, cuộc đời con coi như bỏ! Hôm nay may mắn có chút phước lành được chở ngài như thế này là quý hoá lắm rồi. Con chẳng biết tu, biết tập, chẳng biết Phật giáo là gì cả!

- Không phải đâu! Ngài nhẹ nhàng nói rồi mỉm cười! Ông có tu đấy mà ông không biết đó thôi!

Nghe nói vậy, con cười phá lên:

- Thôi, ngài đừng nhạo con nữa! Con mà tu thì chắc là thiên hạ này đều thành Phật hết rồi!

Chợt ngài cất giọng nghêm trang:

- Đạo Phật chỉ có định và tuệ là quan trọng nhất. Không có định, không có tuệ thì đừng nói đến giác ngộ, giải thoát, chấm dứt tham sân si, phiền não...

Rồi ngài nói tiếp:

- Xem kìa, ông lái xe, ông tỏ ra rất bình tĩnh, ổn định tâm sinh lý, thần kinh vững vàng; ông nói chuyện với tôi mà ông vẫn chú tâm, tĩnh niệm trong từng giây khắc; được như vậy là ông có sẵn Định đó. Ngoài ra, mặc dầu vẫn nói chuyện với tôi mà mắt ông, tâm ông vẫn quan sát rõ ràng xe qua, xe lại, người đi xe máy và cả khách bộ hành nữa. Thoáng chốc kế tục thoáng chốc mà ông vẫn quan sát rất kỹ để kịp xử lý trong mọi tình huống bất ngờ nhất. Như vậy là ông có Tuệ đó. Có chú tâm là có định, có quan sát rõ ràng là có tuệ. Vậy, định tuệ gì ông cũng đang sẵn có cả, sao gọi là không tu? Chỉ cần trở về với chánh niệm (định) và tỉnh giác (tuệ) thường trực là ông đã sử dụng những chi phần quan trọng nhất trong Bát Chánh Đạo rồi; nếu phân tích cho kỹ ra, thì ông cũng đang tu tập Tứ Niệm Xứ đó vậy!

Nghe ngài giảng, con lạnh toát cả người! Hoá ra, con chưa phải là kẻ hư hỏng, bỏ đi! Một niềm vui thầm lặng nhưng phới phới, tuôn chảy trong lòng. Từ đó con không tự ti, mặc cảm nữa. Và từ đó, con đến với đạo Phật rất dễ dàng. Hoá ra là chỉ phát triển những gì có sẵn trong lòng mình, trong tâm trí mình”.

Câu chuyện của người cư sĩ cũng chính là câu chuyện của các con, của đại chúng tăng ni hôm nay. Vậy ai cũng có sẵn Định và Tuệ cả.

Có định, khí huyết điều hoà.
Có định, tâm lý ổn định, không loạn.
Có định, bình tĩnh trong mọi lúc, mọi khi.
Có định, không hấp tấp, vội vã.
Có định, loại bỏ tính khí thất thường.
Có định, hiệu quả trong công việc.
Có định, dằn được cơn nóng, giận.
Có định, không lao xao, thất niệm.
Có định, không hôn trầm, dã dượi.
Có định, luôn làm chủ thân khẩu.
Có định, xử lý được những tình huống bất ngờ.

Có định, nói tóm lại, là chư tăng ni sẽ đạt hiệu quả cao khi quét sân, tưới vườn, lượm rác, giặt giũ, nấu ăn, bửa củi, xách nước, dựng đá, trồng cây, học hành, đọc kinh, nghe pháp... Ngoài ra, đời sống tu viện sẽ yên lặng, hoà bình... không có khẩu tranh, khẩu chiến, không có xích mích, chọc ghẹo nhau, không có những cử chỉ, ngôn lời vô ích, phù phiếm... Còn nữa, có định, có tâm lắng yên thì tuệ minh sát mới phát huy tác dụng. Như tay cầm mặt kính vững vàng, không nghiêng chao (Định) thì mặt kính mới phản ánh sự vật một cách rõ ràng, chân xác (Tuệ) được.

Có người nói không cần Định. Họ nói có lý khi Định ấy là sở đắc, bản ngã, là bát định của bà-la-môn. Còn đi vào định của Phật là định ly dục, hoàn toàn khác nhau. Và khi mà định tuệ song tu hoặc định tuệ trong ngũ lực – thì phải nói là chúng xuất hiện đồng thời, không trước, không sau, trong mọi sinh hoạt của đời sống, trong khi ứng xử, giao tiếp, nói năng, ngồi nằm, kinh hành, đọc sách và cả khi đại tiểu tiện... nữa vậy.

Tuệ là tối thượng, nhưng phải cần có Định làm nền tảng. Tuy nhiên ở đây, thầy chỉ muốn chư tăng ni có cái định với nghĩa tâm không loạn, có chú tâm, chú niệm khi sổ tức, tuỳ tức và trong mọi sinh hoạt hằng ngày, vậy là quý hoá lắm rồi!

- Tối ngày 11/7/ÂL

Trong khi nhiều nơi trên thế giới, nhất là Myanmar và Thái Lan dạy thiền minh sát quán danh sắc hoặc là quán thân, thọ, tâm, pháp theo lộ trình thánh đạo quả. Tại rừng thiền ngài Pa-Auk thì dạy đắc bát thiền rồi mới qua minh sát. Bên Đại thừa thì nhiều nơi ngồi quán Tánh Không của mọi hiện tượng! Nhiều nơi say sưa đọc tụng Kim Cương Bát Nhã. Bên Thiền tông thì ngồi tham công án, khán thoại đầu... Đấy là chưa kể niệm Phật này, Bồ-tát kia với oai lực phóng hào quang cứu độ, tiếp độ chúng sanh rất ư là ngoạn mục... Nói tóm lại thì ở đâu cũng có vẻ cao siêu, phong phú, đa dạng hoặc lấp lánh nhiều sắc màu tôn giáo đáp ứng cho nhiều căn cơ và trình độ khác nhau; còn ở đây thì thầy lại bắt thở và ngồi đếm số. Đếm và thở, thở và đếm mãi, thở mãi... làm cho ai cũng chán, cũng nản...

Nhưng các con có biết không? Đừng tưởng rằng sổ tức, tuỳ tức là pháp thấp thỏi. Đức Phật cũng ngồi quán sổ tức đấy. Và ngài cũng từng nói: “An trú hơi thở là sự an trú của bậc Thánh”. Ngài Hộ Tông, sơ tổ của PGNT Việt Nam, trước khi thị tịch, ngài cũng dạy phép niệm, phép quán hơi thở cho một số chư sư bên cạnh rồi ngài nhìn lên trần nhà và nhắm mắt ra đi. Ngài Viên Minh cũng từng dạy cho chư hành giả, với đại ý rằng: Trong một hơi thở mà ta có thể hồn nhiên và trong sáng, trọn vẹn với chính mình là đã gần đến đạo rồi đó!

Hơi thở và tỉnh thức với hơi thở là cánh cửa đi vào thiền.

Hơi thở đi liền với sự sống. Tỉnh thức với hơi thở đồng nghĩa là tỉnh thức toàn bộ tâm sinh vật lý. Tỉnh thức với vận hành duyên khởi trong những khoảnh khắc đang là. Đây là những gót chân đạp trên đất thực mà đi, cũng là đầu tiên, cũng là cuối cùng trên lộ trình giác ngộ, giải thoát mà không sợ lầm lạc.

Chúng ta còn lắm bụi bặm phiền não. Một vài tình khí thất thường, những tham giận vô cớ, những cố chấp nhỏ nhen, những tâm hoang vu, những tâm bất định thường xuất hiện... mà chúng ta cũng chưa thấy rõ được thì tu tập Tứ đạo quả có được không? Và có chắc rằng 16 tuệ minh sát của các trường thiền có thật đúng với tiến trình giác ngộ của đức Phật không? Quả thật, giác ngộ nó có công thức rõ ràng như thế chăng, áp dụng cho tất thảy căn cơ trình độ? Có công thức thì ai áp dụng đúng như thế đều đắc Tứ đạo quả? Thầy nghi lắm, các con biết không? Mỗi người là một con đường riêng cho mình, tự mình khám phá, tự mình thực hành và chứng nghiệm mới thật là của mình. Thiền là sự sống, sống động, mới mẻ từng giây khắc. Và chắc chắn nó không thể có được từ những công thức toán học lập trình!

Hiện tại chúng ta đang tập thiền và tập an trú tâm, chưa nói gì đến cái cao xa. Tứ đạo quả đừng và khoan bàn đến. Đắc thiền Sắc giới thì rơi vào tròng hữu ái. Đắc thiền Vô sắc giới thì rơi vào tròng phi hữu ái. Hữu ái là tham. Phi hữu ái là sân. Hoá ra, coi chừng mình tu là để đạt tham sân! Bên Đại thừa cũng nguy hiểm vậy. Tánh Không mà ngồi quán thì nó thành Tánh Hữu mất rồi. Lại nữa, Tánh Không vốn nó là không thì ngồi quán làm gì? Quán hay không quán thì Tánh Không vẫn là sự thật muôn đời của ngã và pháp. Tánh Không không phải để mà quán, mà phải được nhìn thấy như thực qua đôi mắt của tuệ giác. Tánh Không lại càng không phải là “tưởng không!” Còn nữa, Kim cương Bát nhã chỉ là cách nói khác của Tánh Không nhưng cô đọng nơi quán ngũ uẩn giai không – thì không khác gì quán danh sắc trong lộ trình thiền tuệ. Tuy nhiên Kim cương Bát-nhã là để mà hiện quán chứ không phai để tụng đọc! Nhưng dù Tánh Không hay Kim cương Bát-nhã thì cũng nên đọc lại bài kinh dài và bài kinh ngắn về Không (Đại không, Tiểu không) của Nikāya. Ở đây, giải thoát trọn vẹn tham sân si, phiền não mới là Tánh Không!

Còn niệm Phật. Mới gần đây trên các trang mạng, người ta dạy rằng, niệm Phật thì được về với Phật. Họ nói vậy là nói cho vui thôi. Có tính cách dụ dỗ đấy. Họ nói vậy là chưa học giáo pháp cơ bản. Niệm Phật, dù là vị Phật uy linh tối thượng thừa nào chăng nữa, cũng chỉ đưa đến cận hành định thôi. Cần hành định nghĩa là chưa có định, lại càng chưa có tuệ thì làm sao mà về được với Phật?

Không có cao siêu đâu, chẳng có gì cao siêu hơn an trú hơi thở cả. Tham công án, khán thoại đầu cũng vậy. Đôi chỗ là vẽ rắn thêm chân. Đôi chỗ là tu theo tưởng tượng! Đôi chỗ là muốn tạo cái bí hiểm để khêu gợi trí óc tò mò bí bí ẩn ẩn của một số người. Đôi chỗ là do không dám bước trên đất thực mà đi, chỉ muốn “sống hoài trong cơn trường mộng của tưởng tri hay của thức tri”. Các con phải cẩn thận!

Thầy nhắc lại, an trú hơi thở là an trú của bậc thánh đó, không tầm thường đâu! Nếu ai bảo đấy là pháp của tiểu thừa thì họ chê đức Phật là tiểu thừa! Cũng được, thầy trò mình là tiểu thừa, có đức Phật là tiểu thừa làm bậc thầy, đủ rồi!

MỤC LỤC