Phần Một

21 Tháng Sáu 201000:00(Xem: 7197)

J. KRISHNAMURTI 
KRISHNAMURTI ĐỘC THOẠI
GHI CHÉP CUỐI CÙNG CỦA ÔNG

Lời dịch: Ông Không - Bản dịch 2006 – Hiệu đính 2008

1

Ojai, California.
Thứ sáu, ngày 25 tháng 2 năm 1983

Có một cái cây bên cạnh con sông và chúng tôi đã nhìn ngắm nó ngày này qua ngày khác suốt nhiều tuần lễ khi mặt trời sắp sửa mọc. Khi mặt trời chầm chậm trên đường chân trời, trên cây cối, cái cây đặc biệt này bỗng nhiên biến thành màu vàng ròng. Tất cả những chiếc lá rực lên sức sống và vì bạn quan sát nó suốt nhiều tiếng đồng hồ, cái cây đó mà cái tên của nó không quan trọng lắm – điều gì quan trọng là cái cây đẹp đẽ đó – một chất lượng lạ thường dường như lan tỏa khắp đất đai, khắp con sông. Và khi mặt trời lên cao một tí những chiếc lá bắt đầu đong đưa, nhảy múa. Và mỗi tiếng đồng hồ dường như dâng tặng cho cái cây đó một chất lượng khác hẳn. Trước khi mặt trời mọc nó có một cảm giác u sầu, yên lặng, xa cách, cao quý. Và khi ngày bắt đầu, những chiếc lá cùng ánh sáng trên chúng nhảy múa và dâng tặng người ta cảm giác kỳ lạ của vẻ đẹp tuyệt vời. Vào giữa trưa bóng của nó đậm đà hơn và bạn có thể ngồi ở đó để được che chở khỏi ánh nắng mặt trời, không bao giờ cảm thấy cô độc, cùng cái cây làm bầu bạn. Khi bạn ngồi ở đó có một sự liên hệ của an toàn sâu đậm vĩnh cửu và một tự do mà chỉ cây cối có thể hiểu được.
 Hướng về chiều tối khi bầu trời phía tây sáng lên bởi mặt trời hoàng hôn, cái cây dần dần trở nên sầu thảm, ủ rũ và thu rút lại. Bầu trời chuyển sang màu đỏ, vàng, xanh lá cây, nhưng cái cây vẫn yên lặng, ẩn mình, và đang nghỉ ngơi qua đêm.
 Nếu bạn thiết lập được một liên hệ với cái cây đó vậy thì bạn có được sự liên hệ với con người. Và rồi bạn có trách nhiệm với cái cây đó cùng mọi cây cối của thế giới. Nhưng nếu bạn không có liên hệ với những sự vật đang sống trên quả đất này bạn có lẽ mất đi mọi liên hệ mà bạn có với nhân loại, với những con người. Chúng ta không bao giờ quan sát kỹ càng chất lượng của một cái cây; chúng ta thực sự không bao giờ tiếp xúc nó, cảm giác cái khối của nó, cái vỏ xù xì của nó, và nghe âm thanh mà cũng là thành phần của cái cây. Không phải âm thanh của gió qua những chiếc lá, không phải cơn gió hiu hiu của một buổi sáng lay động những chiếc lá, nhưng âm thanh riêng của nó, âm thanh của thân cây và âm thanh yên lặng của những cái rễ. Bạn phải rất nhạy cảm để nghe âm thanh. Âm thanh này không là sự ồn ào của thế giới, không là sự ồn ào của cái trí đang huyên thuyên, không là sự ồn ào thô tục của con người đang cãi cọ hoặc đang chiến tranh nhưng âm thanh như là thành phần của vũ trụ.
 Thật lạ lùng khi chúng ta chẳng có liên hệ chút nào với thiên nhiên, với những con côn trùng và con ếch đang vọt nhảy và con cú đang gọi bạn tình giữa những quả đồi. Dường như không bao giờ chúng ta có một cảm thấy cho tất cả những sự vật đang sống trên quả đất. Nếu chúng ta có thể thiết lập một liên hệ mật thiết và bền vững với thiên nhiên chúng ta sẽ không bao giờ giết chết một con thú để thỏa mãn sự thèm khát ăn uống, chúng ta sẽ không bao giờ gây tổn hại, những thí nghiệm trên động vật sống, một con khỉ, một con chó, một con chuột bạch vì lợi lộc của chúng ta. Chúng ta sẽ tìm ra những phương cách khác để chữa trị những vết thương của chúng ta, hồi phục thân thể của chúng ta. Nhưng chữa trị cái trí là một sự việc gì đó hoàn toàn khác hẳn. Chữa trị đó dần dần xảy ra nếu bạn hòa cùng thiên nhiên, hòa cùng quả cam đó trên cây, hòa cùng cọng cỏ nhú lên khỏi nền xi măng, và hòa cùng những quả đồi bị bao phủ, bị che giấu, bởi những đám mây.
 Đây không là sự tưởng tượng lãng mạn hay cảm tính nhưng là một sự thật của một liên hệ với mọi sinh vật đang sống và chuyển động trên quả đất. Con người đã giết hàng triệu con cá voi và vẫn còn đang giết chúng. Tất cả những thứ chúng ta nhận được qua việc giết chóc tàn nhẫn có thể tìm được từ những nguồn khác. Nhưng hiển nhiên con người yêu thích sự giết chóc, con nai phóng nhanh qua, con linh dương nhỏ xinh xinh và con voi to lớn. Chúng ta yêu thích giết chóc lẫn nhau. Hành động giết chết những người khác không bao giờ chấm dứt qua suốt lịch sử sống của con người trên quả đất này. Nếu chúng ta có thể và chúng ta phải, thiết lập một liên hệ bền vững lâu dài và sâu đậm với thiên nhiên, với cây cối thực sự, các lùm bụi, những bông hoa, bãi cỏ và những đám mây đang trôi nhanh, vậy thì chúng ta sẽ không bao giờ giết chết một con người dù bởi bất kỳ lý do nào. Giết người có tổ chức là chiến tranh, và dù chúng ta biểu tình chống lại một chiến tranh đặc biệt, chiến tranh hạt nhân, hay bất kỳ loại chiến tranh nào, chúng ta không bao giờ phản đối chống lại chiến tranh. Chúng ta không bao giờ nói rằng giết chết một người khác là tội lỗi lớn nhất trên quả đất.
 
 
 

Thứ hai, ngày 28 tháng 2 năm 1983

Đang đi bằng máy bay tại độ cao 41000 feet từ một lục địa này sang một lục địa khác, bạn không thấy gì cả ngoại trừ tuyết, hàng dặm tuyết; tất cả núi non và những quả đồi phủ đầy tuyết và những con sông cũng bị đóng băng lại. Bạn thấy chúng trôi giạt lang thang, ngoằn ngoèo không mục đích, khắp mặt đất. Và ở xa phía dưới, những nông trại xa xăm phủ đầy băng và tuyết. Một chuyến bay mệt nhọc kéo dài mười một tiếng đồng hồ. Hành khách đang chuyện vãn với nhau để quên lãng thời gian. Có một cặp vợ chồng ngồi phía sau người ta và họ không bao giờ ngừng nói chuyện, không bao giờ nhìn thấy vẻ đẹp tuyệt vời của những quả đồi và núi non, không bao giờ nhìn thấy những hành khách khác. Rõ ràng họ mê mải trong tư tưởng riêng của họ, trong những vấn đề riêng của họ, trong những huyên thuyên của họ. Và cuối cùng, sau chuyến bay êm đềm lâu và mệt, trong không sinh khí của mùa đông, bạn đặt chân xuống một thị trấn trên biển Thái bình dương.
 Sau những ồn ào và náo nhiệt, bạn bỏ lại thành phố thô tục, la hét, lan rộng, xấu xí và đầy những cửa hàng gần như bán cùng những loại hàng hóa. Bạn bỏ lại tất cả những thứ đó đằng sau khi bạn đi quanh đường xa lộ ven biển Thái bình dương xanh, theo bờ biển, trên một con đường đẹp, lang thang qua những quả đồi, thường xuyên gặp gỡ biển; và khi bạn bỏ lại biển Thái bình dương đằng sau rồi vào vùng quê, khúc khuỷu uốn quanh vô số những quả đồi nhỏ, thanh bình, yên lặng, đầy trang nghiêm lạ lùng của vùng quê, bạn vào thung lũng. Bạn đã sống ở đó suốt sáu mươi năm qua và mỗi lần bạn lại kinh ngạc khi vào thung lũng này. Nó rất an bình, hầu như không bị con người tác động. Bạn vào cái thung lũng có hình thể gần giống một cái tách bao la, một cái tổ chim. Sau đó bạn rời ngôi làng nhỏ và leo lên khoảng 1400 feet, qua hàng dãy và hàng dãy vườn cam cùng những cánh rừng nhỏ. Không khí tràn ngập hương thơm do hoa cam nở rộ. Toàn thung lũng đầy hương thơm đó. Và hương thơm của nó ở trong cái trí của bạn, trong tâm hồn của bạn, trong toàn thân thể bạn. Có một cảm giác kỳ lạ nhất khi sống trong một hương thơm kéo dài khoảng ba tuần lễ hay nhiều hơn. Và có một yên lặng trong núi non, một cao quý. Và mỗi lần bạn nhìn những quả đồi đó và hòn núi cao, trên 6000 feet, bạn rất ngạc nhiên khi thấy rằng một vùng đất như thế vẫn còn tồn tại. Mỗi lần bạn đến cái thung lũng thanh bình và yên tĩnh này đều có một cảm giác của sự xa cách lạ lùng, của sự tĩnh lặng thăm thẳm và sự lan rộng mênh mang của thời gian chậm lại.
 Con người đang cố gắng làm hư hỏng thung lũng này nhưng nó đã được bảo tồn. Và những hòn núi sáng hôm đó quá kỳ diệu. Gần như bạn có thể chạm vào chúng. Vẻ uy nghi, ý thức vô hạn của vĩnh cửu ở đó trong chúng. Và bạn yên lặng bước chân vào ngôi nhà nơi bạn đã sống trên sáu mươi năm và bầu không khí, bầu khí quyển, nếu người ta có thể dùng từ ngữ này, thiêng liêng; bạn có thể cảm thấy nó. Hầu như bạn có thể tiếp xúc được. Vì đã có mưa khá nhiều, bây giờ đang là mùa mưa, tất cả những quả đồi và những khe nhỏ của hòn núi đều xanh tươi, um tùm, tràn trề nhựa sống – quả đất đang mỉm cười đầy mãn nguyện, cùng hiểu rõ tịch mịch và sâu thẳm về sự hiện hữu riêng của nó.
 
 “Ông đã lặp đi lặp lại rằng cái trí, hoặc nếu ông thích hơn, bộ não, phải yên lặng, phải tự làm trống không chính nó khỏi mọi hiểu biết mà nó đã thâu lượm, không chỉ để được tự do mà còn để hiểu rõ trọn vẹn một điều gì đó không thuộc thời gian hoặc không thuộc tư tưởng hoặc không thuộc bất kỳ hành động nào. Ông đã nói về điều này bằng nhiều phương cách khác nhau trong hầu hết những buổi nói chuyện và tôi thấy rằng điều này khó khăn ghê lắm, không những nắm bắt ý tưởng, chiều sâu của nó mà còn cảm thấy của trống không tĩnh lặng, nếu tôi có thể sử dụng từ ngữ đó. Tôi đã không bao giờ có thể cảm thấy được sự thâm nhập của tôi trong nó. Tôi đã cố gắng dùng nhiều phương pháp khác nhau để chấm dứt sự huyên thuyên của cái trí, sự bận rộn vô tận với một sự việc này hay một sự việc khác, chính sự bận rộn này tạo ra những vấn đề của nó. Và khi người ta sống người ta bị trói buộc trong tất cả sự việc này. Đây là cuộc sống hàng ngày của chúng tôi, sự buồn chán, những câu chuyện xảy ra trong một gia đình, và nếu không nói chuyện lại luôn luôn có truyền hình hay một quyển sách. Dường như cái trí luôn luôn đòi hỏi được bận rộn, được di chuyển từ một sự việc này qua một sự việc khác, từ hiểu biết này đến hiểu biết kia, từ hành động này sang hành động khác cùng chuyển động không ngừng nghỉ của tư tưởng.”

‘Như chúng ta đã vạch rõ, tư tưởng không thể chấm dứt được bởi sự cương quyết, bởi một quyết định của ý chí, hay bởi sự khao khát mãnh liệt để thâm nhập vào cái chất lượng của trống không tĩnh lặng, bất động đó.’

 “Tôi phát hiện chính bản thân tôi khao khát một sự việc gì đó mà tôi nghĩ, mà tôi cảm thấy, là sự thật, mà tôi muốn có, nhưng nó luôn luôn lẩn tránh tôi, nó luôn luôn vượt khỏi tầm tay tôi. Tôi đã đến, như tôi vẫn thường đến, để nói chuyện với ông: tại sao trong cuộc sống hàng ngày của tôi, trong cuộc sống bổn phận nhiệm vụ của tôi, lại không có sự ổn định, sự bao dung của tĩnh lặng đó? Tại sao không có cái này trong cuộc sống của tôi? Tôi đã tự hỏi chính mình là tôi sẽ phải làm gì đây. Tôi cũng nhận ra rằng tôi không thể làm gì nhiều lắm, hoặc là tôi không thể làm bất kỳ điều gì về nó. Nhưng nó cứ ở đó đeo đẳng kèo nài. Tôi không thể gạt nó đi được. Ước gì tôi có thể trải nghiệm nó một lần, rồi thì chính trải nghiệm đó sẽ ấp ủ tôi, và chính hồi tưởng đó sẽ cho một ý nghĩa đến một cuộc sống khá ngu xuẩn. Vì thế tôi đã đến để tìm hiểu, để xem xét kỹ lưỡng vấn đề này: tại sao cái trí – có lẽ từ ngữ bộ não nghe hợp lý hơn – lại cả quyết khẳng định rằng nó phải được bận rộn? ”
 
 
 

Thứ năm, ngày 10 tháng 3 năm 1983

Vào một ngày khi người ta đang dạo bộ trên con đường rừng hẻo lánh xa khỏi mọi ồn ào và hung bạo lẫn vô vị của nền văn minh, không còn mọi sự việc mà con người đã gom góp vào, có một cảm thấy của tĩnh lặng bao la, đang ôm trọn mọi sự vật – thanh thản, xa xôi, và tràn đầy âm thanh của quả đất. Khi bạn yên lặng bước đi, không làm kinh động những sự vật của quả đất quanh bạn, những lùm bụi, cây cối, những con ve sầu và chim chóc, bỗng nhiên tại khúc quanh có hai sinh vật bé tí đang cãi cọ nhau, đang đánh nhau bằng phương tiện nhỏ nhoi của chúng. Một con đang cố gắng đẩy lùi con kia. Con kia đang tìm cách xâm nhập, đang cố gắng chun vào cái lỗ nhỏ xíu của con còn lại, và con chủ nhà đang chiến đấu để tống nó đi. Đến lúc này con chủ nhà thắng thế và con kia chạy đi. Lại nữa có tĩnh lặng, cảm thấy của cô đơn thăm thẳm. Và khi bạn ngước lên, con đường lên cao vào những hòn núi, thác nước đang thì thầm nhỏ nhẹ bên cạnh con đường; có vẻ đẹp bao la và uy nghi vô hạn, không phải uy nghi được thực hiện bởi con người mà có vẻ quá hão huyền và hãnh tiến. Sinh vật nhỏ bé kia đã gắn kết nó với cái lỗ nhỏ, cũng giống như con người. Chúng ta đang luôn luôn cố gắng gắn kết chặt chẽ chính chúng ta với chủng tộc của chúng ta, với văn hóa của chúng ta, với những sự việc kia mà chúng ta tin tưởng, với một bóng hình huyền bí nào đó, hoặc một đấng cứu rỗi nào đó, một loại quyền lực siêu nhiên nào đó. Gắn kết một cái gì đó dường như là bản chất của con người. Có thể chúng ta thừa hưởng đặc tính đó từ sinh vật nhỏ bé kia.
 Người ta lấy làm lạ tại sao thèm khát, ao ước này, để có được sự gắn kết lại tồn tại. Người ta chỉ có thể hiểu được sự gắn kết với những nhu cầu vật chất của người ta – những đồ vật cần thiết, quần áo, thực phẩm, chỗ ở và vân vân. Nhưng ở bên trong, phía trong lớp da bọc, chúng ta cố gắng gắn kết chúng ta với quá khứ, với truyền thống, với một hình ảnh lãng mạn ưa thích nào đó, một biểu tượng được ấp ủ nhiều. Và chắc chắn rằng trong gắn kết này có một cảm giác an toàn, yên tâm, một cảm giác sở hữu và được sở hữu. Việc này tạo ra sự thanh thản lớn lao. Người ta nhận được an ủi, an toàn, trong mọi dạng ảo tưởng. Và dĩ nhiên con người cần nhiều ảo tưởng.
 Ở xa xa có tiếng kêu của một con cú và có tiếng đáp lại bằng giọng trầm trong cuống họng từ bên kia thung lũng. Vẫn còn bình minh. Sự ồn ào của ban ngày vẫn chưa bắt đầu và mọi sự vật đều yên lặng. Có một sự việc gì đó lạ lùng và thiêng liêng nơi mặt trời mọc. Có một lễ cầu kinh, một nguyện cầu cho buổi sáng, cho cái ánh sáng tĩnh kỳ lạ kia. Sáng sớm đó, ánh sáng đã chinh phục, không có gió và tất cả đời sống thực vật, cây cối, lùm bụi đều yên lặng, bất động, đang chờ đợi. Đang ngóng trông mặt trời mọc. Và có lẽ mặt trời sẽ không ló dạng trong nửa tiếng đồng hồ hay hơn thế, và bình minh trong sự yên lặng lạ lùng đang từ từ tràn đầy quả đất.
 Dần dần, chầm chậm, hòn núi cao nhất đang rực sáng hơn và mặt trời đang chạm vào nó, vàng óng, rõ ràng và tuyết thật tinh khiết, dửng dưng với ánh sáng ban ngày.

 Khi bạn leo lên, bỏ lại phía dưới những con đường làng nhỏ bé, sự ồn ào của quả đất, những con ve sầu, những con chim cút và những loại chim khác bắt đầu bài ca buổi sáng, nhịp điệu đều đều của chúng, lời ca tôn kính ban ngày phong phú của chúng. Và khi mặt trời đã mọc bạn là một phần của ánh sáng đó và đã bỏ lại đằng sau mọi thứ mà tư tưởng đã tập hợp vào. Bạn đã hoàn toàn quên bẵng chính mình. Tâm hồn đã trống rỗng không còn những vật lộn của nó và những đau đớn của nó. Và khi bạn bước đi, leo lên, không còn ý thức của tách rời, thậm chí không còn cả ý thức của một con người.
 Làn sương mai đang từ từ tụ họp trong thung lũng, và làn sương đó là bạn, mỗi lúc một dày dặc hơn, mỗi lúc một vào trong sự tưởng tượng, sự lãng mạn, sự ngu xuẩn của cuộc sống riêng của người ta. Và sau một khoảng thời gian thật lâu bạn đi xuống. Có tiếng thì thầm của gió, của những con côn trùng, những tiếng hót của nhiều chim chóc. Và khi bạn đi xuống làn sương đang tan dần. Có những đường phố, những cửa hàng, và vẻ huy hoàng của bình minh đang phai tàn nhanh. Và bạn bắt đầu bổn phận hàng ngày của bạn, bị trói chặt trong thói quen của công việc, những tranh giành giữa con người và con người, những phân chia của nhận dạng, những phân chia của những học thuyết, những chuẩn bị cho những cuộc chiến tranh, sự đau khổ bên trong riêng của bạn và sự đau khổ vĩnh viễn của con người.
 
 
 
 

Thứ sáu, ngày 11 tháng 3 năm 1983

Sáng nay thời tiết mát mẻ, trong lành và có ánh sáng mà chỉ California có được, đặc biệt ở vùng đất phía nam của nó. Một ánh sáng quá khác thường.
 Có thể chúng tôi đã đi khắp thế giới, ít ra cũng là hầu hết mọi vùng trên thế giới, đã trông thấy vô số những ánh sáng và những đám mây khác nhau trong nhiều vùng đất của quả đất. Những đám mây ở Hà Lan rất thấp; ở đây California những đám mây tương phản bầu trời xanh dường như ôm trọn vĩnh cửu ánh sáng – cái ánh sáng mà chỉ những đám mây khổng lồ mới có được, với hình thể và chất lượng vượt trội của chúng.
 Một buổi sáng rất đẹp và mát mẻ. Và khi bạn leo lên con đường núi đá đến một độ cao đáng kể rồi nhìn xuống về phía thung lũng bạn trông thấy từng dãy này sang dãy khác những cây cam, cây mơ và những quả đồi vây bọc thung lũng, nó như thể là bạn ở ngoài thế giới này, bạn hoàn toàn không còn lệ thuộc vào tất cả mọi sự vật, vào sự rã rời, vào những hành động và những phản ứng xấu xa của con người. Bạn bỏ lại tất cả những thứ này đằng sau khi bạn leo lên và leo lên con đường đầy đá đó. Bạn bỏ lại đằng sau xa thật xa phía dưới bạn sự ngạo mạn, sự hãnh tiến, sự thô tục của những bộ đồng phục, những đồ trang trí lủng lẳng khắp lồng ngực bạn, và sự hão huyền lẫn những trang phục kỳ dị của các vị giáo sĩ. Bạn bỏ lại tất cả những thứ này đằng sau.
 Và khi bạn lên cao nữa bạn suýt giẵm lên con cút mẹ và một tá hoặc nhiều hơn những con con bé xíu và chúng vừa kêu chíp chíp vừa chạy tán loạn vào mọi lùm cây. Khi bạn cứ tiếp tục lên cao và ngoái nhìn trở lại, con mẹ đã quây những con con lại và chúng cảm thấy được bảo bọc hoàn toàn dưới đôi cánh của con mẹ.
 Bạn phải leo nhiều tiếng đồng hồ để đến được một độ cao đáng kể. Trong một số ngày bạn trông thấy một con gấu chạy qua và nó không thèm chú ý. Và những con nai bên kia đường rãnh, nhưng chúng cũng không thèm quan tâm. Cuối cùng bạn đến được độ cao của một đoạn bằng phẳng có đá và qua những quả đồi hướng tây nam bạn trông thấy biển ở xa, quá xanh, quá lặng lờ, quá lãng đãng. Bạn ngồi trên một tảng đá, bằng phẳng, bị nứt rạn, nơi mặt trời trong thế kỷ này tiếp nối thế kỷ khác, không một chút thương xót, chắc là đã làm rạn nứt nó. Và trong những khe nứt nhỏ xíu bạn trông thấy những sinh vật bé tí chạy lon ton chung quanh, và có sự tĩnh lặng hoàn toàn, tuyệt đối và vô hạn. Một con chim lớn – họ gọi nó là con kên kên – đang lượn quanh trên bầu trời. Ngoại trừ chuyển động đó không còn thứ gì khuấy động ngoài những con côn trùng bé tí này, nhưng tĩnh lặng đó chỉ hiện hữu nơi trước đó con người chưa hiện diện; thật thanh bình. 
Bạn bỏ lại mọi thứ đằng sau trong ngôi làng nhỏ rất xa dưới bạn. Tuyệt đối mọi thứ: nhận dạng của bạn, nếu bạn có, những của cải của bạn, sở hữu về những trải nghiệm của bạn, những kỷ niệm của bạn về những sự vật mà có một ý nghĩa nào đó với bạn – bạn bỏ lại tất cả mọi thứ đằng sau, thật xa dưới đó giữa những cánh rừng và những vườn cam rực rỡ. Ở đây có tĩnh lặng tuyệt đối và bạn hoàn toàn cô đơn.
 Sáng nay quá tuyệt vời và không khí mát mẻ mỗi lúc lại lạnh lẽo hơn bao bọc quanh bạn, và bạn không còn bị tác động bởi mọi thứ. Không gì cả và vượt khỏi không gì cả.
 Bạn nên quên ngay từ ngữ thiền định. Từ ngữ đó đã bị làm sai lạc ý nghĩa. Nghĩa chung của từ ngữ đó – suy xét kỹ càng, cân nhắc, nghĩ về – khá tầm thường và chung chung. Nếu bạn muốn hiểu được bản chất của thiền định bạn nên thật lòng quên ngay từ ngữ đó vì bạn không thể đo lường bằng những từ ngữ cái không thể đo lường, cái vượt khỏi mọi đánh giá. Không một từ ngữ nào có thể chuyển tải được cái đó, cũng không có bất kỳ mọi hệ thống, mọi khuôn mẫu của tư tưởng, rèn luyện hay kỷ luật. Thiền định – hay một từ ngữ nào đó nếu chúng ta có thể tìm được một từ ngữ khác mà không bị biến dạng quá, đã bị bóp méo thành tầm thường, hư hỏng, và đã trở thành phương tiện để kiếm thật nhiều tiền – nếu bạn có thể gạt đi từ ngữ đó, vậy thì bạn bắt đầu yên lặng và nhẹ nhàng cảm thấy một chuyển động không thuộc thời gian. Lại nữa từ ngữ chuyển động ám chỉ thời gian – điều gì được hàm ý là một chuyển động không khởi đầu hay kết thúc. Một chuyển động trong ý nghĩa của một con sóng: sóng này tiếp nối sóng khác, không khởi đầu từ đâu và không có bãi biển nào để vào. Nó là một con sóng vô tận.
 Thời gian, dù chậm thế nào chăng nữa, gây phiền toái. Thời gian có nghĩa tăng trưởng, tiến hóa, để trở nên, để thành tựu, để học hỏi, để thay đổi. Và thời gian không là phương thức của cái đó vượt khỏi từ ngữ thiền định. Thời gian không có liên hệ gì với cái đó. Thời gian là hành động của ý chí, của ham muốn, và ham muốn bằng mọi cách không thể [một từ hay những từ không thể nghe được ở đây] – cái đó vượt khỏi từ ngữ thiền định.
 Ở đây, ngồi trên tảng đá đó, cùng bầu trời xanh – xanh kinh ngạc – không khí thật tinh khiết, không bị ô nhiễm. Ra xa dãy núi này là sa mạc. Bạn có thể thấy nó, hằng dặm dài. Đó thực sự là một trực nhận không thời gian của cái là. Chỉ có trực nhận đó mới có thể nói được nó là.
 Bạn đang ngồi đó ngóng chờ cái gì dường như nhiều ngày, nhiều năm, nhiều thế kỷ. Khi mặt trời đang đi xuống biển bạn leo xuống thung lũng và mọi sự vật quanh bạn sáng ngời, cọng cỏ đó, cây sơn đó [một loại cây dại], cây khuynh diệp vút cao đó và quả đất đang nở hoa. Phải mất thời gian để đi xuống cũng như là đã phải mất thời gian để leo lên. Nhưng cái đó không thời gian không thể đo lường được bởi những từ ngữ. Và thiền định chỉ là một từ ngữ. Cội gốc của thiên đàng ở trong tĩnh lặng vĩnh cửu và thăm thẳm .
 
 
 

Ngày 11 tháng 3 năm 1983 [tiếp tục] 

Sáng nay thật đẹp, rất thoáng đãng và thú vị. Có sương trên mỗi chiếc lá. Và khi mặt trời mọc chầm chậm, lặng lẽ lan tràn khắp mảnh đất đẹp đẽ, có thanh bình vô hạn trong thung lũng này. Những cây cam đầy quả, những quả nhỏ nhưng nhiều lắm. Dần dần mặt trời chiếu sáng mỗi cái cây và mỗi quả cam. Khi bạn ngồi trên mái hiên nhìn ra thung lũng, có những cái bóng dài của buổi sáng. Cái bóng cũng đẹp như cái cây. Chúng tôi muốn đi ra ngoài, không phải trong một chiếc xe hơi, nhưng dạo chơi giữa cây cối, cảm nhận không khí trong lành và hương thơm của nhiều quả cam và những bông hoa, và nghe âm thanh của quả đất.
 Sau đó người ta leo thẳng lên đỉnh đồi, nhìn xuống thung lũng rộng. Quả đất không thuộc bất kỳ người nào. Nó là quả đất mà tất cả chúng ta phải sống trong nhiều năm, cày bừa, gặt hái và tàn phá.
 Bạn luôn luôn là một vị khách trên quả đất này và có sự mộc mạc của vị khách. Mộc mạc còn sâu xa hơn chỉ sở hữu một ít đồ dùng. Từ ngữ mộc mạc đã bị làm sai lạc ý nghĩa bởi những thầy tu, bởi những khất sĩ, bởi những ẩn sĩ. Ngồi trên quả đồi cao đó một mình trong sự cô đơn của nhiều sự vật, nhiều tảng đá và những động vật nhỏ lẫn những con kiến, từ ngữ đó không còn ý nghĩa gì cả.
 Qua những quả đồi ở khoảng cách rất xa là biển cả rộng lớn và sáng lấp lánh. Chúng ta đã đập vỡ quả đất này thành quả đất của bạn và quả đất của tôi – quốc gia của bạn, quốc gia của tôi, lá cờ của bạn và lá cờ của anh ấy, tôn giáo đặc biệt này và tôn giáo của con người ở nơi nào khác. Thế giới, quả đất, bị phân chia, bị đập vỡ. Và ủng hộ cho nó chúng ta chiến đấu và cãi cọ, và các chính trị gia thụ hưởng trong quyền lực của họ để duy trì sự phân chia này, không bao giờ nhìn thế giới như một tổng thể. Họ không có cái trí toàn cầu. Họ không bao giờ cảm thấy được cũng như không bao giờ nắm bắt được cái khả năng vô hạn của không dân tộc tính, không phân chia, họ không bao giờ có thể hiểu rõ sự xấu xa của quyền lực của họ, của địa vị của họ và của cảm thấy quan trọng của họ. Họ đều giống như bạn hay một người khác, chỉ vì họ chiếm giữ chỗ ngồi của quyền lực cùng những tham vọng và ham muốn nhỏ nhen tầm thường, và vì thế duy trì, hiển nhiên là một thái độ bộ tộc với cuộc sống, từ khi con người hiện diện trên quả đất này. Họ không có cái trí không gắn kết với bất kỳ vấn đề nào, với bất kỳ những lý tưởng, những học thuyết nào – một cái trí hành động vượt khỏi sự phân chia của chủng tộc, văn hóa, và những tôn giáo mà con người đã sáng chế ra.
 Những chính phủ phải tồn tại chừng nào con người không là một ngọn đèn cho anh ấy, chừng nào anh ấy không sống cuộc sống hàng ngày của anh ấy bằng trật tự, trân trọng, làm việc cần cù, quan sát, học hỏi. Anh ấy thích được sai bảo phải làm cái gì hơn. Anh ấy đã được sai bảo phải làm cái gì bởi những người thời cổ xưa, bởi những giáo sĩ, bởi những vị thầy, và anh ấy tuân phục những mệnh lệnh của họ, những kỷ luật tự hủy hoại khác thường của họ như thể họ là những thần thánh trên quả đất này, như thể họ biết tất cả những hàm ý của cuộc sống quá phức tạp này.
 Đang ngồi ở đó, cao hơn tất cả cây cối, trên một tảng đá có âm thanh riêng của nó giống như mọi sự vật đang sống trên quả đất này, và nhìn ngắm bầu trời xanh, khoáng đãng, không hoen ố, người ta tự hỏi không hiểu con người sẽ phải mất bao lâu nữa để học hỏi cách sống trên quả đất này mà không còn những cãi cọ, những mắng nhiếc, những chiến tranh và xung đột. Con người đã tạo ra xung đột bởi vì sự phân chia quả đất của anh ấy, theo ngôn ngữ, theo văn hóa, theo bề mặt thiển cận. Người ta tự hỏi không hiểu con người, mà đã tiến hóa qua quá nhiều thế kỷ của thương đau và sầu khổ, khắc khoải và vui thú, sợ hãi và xung đột, sẽ phải mất bao lâu nữa để hưởng được một cuộc sống hoàn toàn khác hẳn.
 Khi bạn ngồi yên lặng không nhúc nhích, một con mèo rừng, một con linh miêu, leo xuống. Vì gió đang thổi lên từ thung lũng nó không nhận thấy mùi của con người đó. Nó vừa kêu gừ gừ vừa cà xát thân thể vào một tảng đá, cái đuôi nhỏ cong lên, và tận hưởng điều kỳ diệu của quả đất. Sau đó nó biến mất xuống quả đồi vào trong những bụi thấp. Nó đang bảo vệ chỗ ẩn náu của nó, hang động của nó hay là nơi ngủ của nó. Nó đang bảo vệ cái gì nó cần, đang bảo vệ những con mèo con của nó, và đang canh chừng nguy hiểm. Nó sợ hãi con người nhiều hơn mọi thứ khác, con người mà tin tưởng vào thần thánh, con người mà cầu nguyện, con người của sự giàu có cùng khẩu súng của anh ấy, cùng giết chóc bừa bãi của anh ấy. Bạn hầu như có thể ngửi thấy mùi của con linh miêu khi nó đi ngang qua. Bạn không cựa quậy, hoàn toàn bất động đến nỗi thậm chí nó không bao giờ thèm nhìn bạn; bạn là thành phần của tảng đá đó, thành phần của chung quanh.
 Tại sao, người ta tự hỏi, con người không nhận ra rằng người ta có thể sống hòa bình, không có những chiến tranh, không có bạo lực; con người sẽ phải mất bao nhiêu thời gian, bao nhiêu thế kỷ này sang thế kỷ khác để nhận ra việc này? Từ những thế kỷ quá khứ của một ngàn ngày hôm qua, anh ấy đã không học được gì cả. Bây giờ anh ấy là gì sẽ là tương lai của anh ấy.
 Đang quá nóng trên tảng đá đó. Bạn có thể cảm giác sức nóng đang gom tụ lại qua quần của bạn vì vậy bạn đứng dậy và đi xuống và theo đường đi của con linh miêu đã biến mất từ lâu rồi. Cũng có những sinh vật khác: con chuột chũi, con rắn chúa và một con rắn rung chuông. Chúng lặng lẽ đi loanh quanh để làm công việc của chúng. Không khí buổi sáng đã không còn; từ từ mặt trời ở phía tây. Sẽ phải mất một hoặc hai tiếng đồng hồ trước khi mặt trời lặn đằng sau những quả đồi kia với hình thể tuyệt vời của đá và những màu sắc xanh, đỏ, vàng của hoàng hôn. Sau đó đêm tối sẽ bắt đầu, những âm thanh của ban đêm sẽ tràn đầy không gian, chỉ khi đêm đã khuya sẽ có sự tĩnh mịch hoàn toàn. Cội gốc của thiên đàng thuộc về trống không mênh mang, vì trong trống không có năng lượng, vô hạn, bao la và thăm thẳm.
 
 
 

Thứ ba, ngày 15 tháng 3 ngày 1983

Ở phía này của thung lũng, đặc biệt vào buổi sáng thanh bình, dễ thương này, thật yên lặng, không có âm thanh của xe cộ. Những quả đồi ở sau bạn và những hòn núi cao nhất trong vùng này trên 6000 feet. Ngôi nhà này được vây quanh bởi những vườn cam, những quả cam vàng bóng rực, và bầu trời trong xanh không một đám mây. Bạn có thể nghe được tiếng vo ve của những con ong giữa những bông hoa vào một buổi sáng yên tĩnh. Cây sồi¬¬¬ * già cỗi ở sau ngôi nhà có tuổi tác rất lớn; những cơn gió mạnh đã bẻ gãy nhiều cành khô. Nó đã sống sót sau nhiều trận bão, nhiều mùa hè cực nóng và những mùa đông giá buốt. Có thể nó muốn kể cho bạn nhiều điều nhưng sáng nay nó rất yên lặng, không một cơn gió nhẹ. Mọi thứ quanh bạn phủ xanh và những quả cam bóng loáng và đầy sức sống, có màu vàng và chói sáng, và hương thơm tỏa đầy không khí – hương thơm của hoa nhài.
 Thung lũng này tách khỏi mọi ồn ào và náo nhiệt của xe cộ, của con người, của mọi sự việc xấu xa đang xảy ra trên thế giới. Những cây cam vừa bắt đầu nở những bông hoa non nớt và tinh khiết. Hương thơm của nó sẽ lan đầy thung lũng trong một hoặc hai tuần nữa và sẽ có tiếng vo ve của hàng ngàn con ong. Một buổi sáng an bình và khi ra khỏi tất cả sự vật này đã có sẵn cái thế giới ghê tởm, một thế giới mỗi lúc một trở nên nguy hiểm hơn, mỗi lúc một hư hỏng hơn, quá tối tăm khi tìm kiếm nguồn giải trí, thuộc tôn giáo và hình thức khác. Sự giả tạo của hiện hữu đang hưng thịnh. Tiền bạc dường như là giá trị lớn nhất trong cuộc sống, và theo cùng nó dĩ nhiên là quyền lực, địa vị và đau khổ của tất cả sự việc đó.

*Loại cây sồi xanh quanh năm ở California
“Vào một buổi sáng đẹp như thế này tôi muốn bàn luận với ông về một đề tài khá buồn thảm, kinh hãi, một ý thức sợ hãi thâm nhập nhân loại và chính bản thân tôi. Tôi thực sự muốn hiểu không chỉ bằng trí năng hay bằng mô tả, tại sao, giống như rất nhiều người khác, tôi sợ hãi sự kết thúc của cuộc sống.”

 Chúng ta giết chóc quá dễ dàng – nó được gọi là thể thao đổ máu, bắn chết chim chóc vì giải trí để khoe khoang tài nghệ của con người, rượt đuổi những con cáo, giết chết hàng triệu sinh vật của đại dương; chết chóc dường như ở khắp mọi nơi. Ngồi trên mái hiên yên tĩnh này, nhìn vào những quả cam vàng óng kia, rất là khó khăn – hay thực tế hơn có vẻ không phù hợp – khi bàn luận về sự việc nào đó gây quá nhiều kinh hãi. Con người xuyên suốt mọi thời đại đã không bao giờ thực sự giải quyết hay hiểu rõ sự việc được gọi là chết.

 “Theo tự nhiên tôi đã tìm hiểu vô số những lý giải thuộc khoa học và tôn giáo, những niềm tin, và chúng giả thiết những sự thật; một số trong chúng hợp lý, an ủi, nhưng vẫn còn một thực tế là luôn luôn có sợ hãi cái không biết được.
 Tôi đã bàn luận vấn đề này với một người bạn có vợ vừa mới qua đời. Ông ấy là một người khá cô độc và ông ấy có ý định không chỉ sống trong những kỷ niệm của ông ấy mà còn tìm ra cho ông ấy qua sự cầu hồn, những ông đồng bà cốt và tất cả công việc đó, liệu rằng người vợ ông ấy, người mà ông ấy thực sự yêu quý, đã vừa tan biến vào làn không khí mỏng manh, hay vẫn còn có một tiếp tục của bà ấy trong một kích thước khác, trong một thế giới khác thế giới này?”
 Ông ấy nói, ‘Lạ lùng làm sao khi tôi phát hiện rằng tại một trong những buổi cầu hồn này bà đồng đã đề cập đến tên của tôi và nói rằng bà có một lời truyền lại từ người vợ của tôi. Và lời truyền đó là một câu chuyện bí mật nào đó chỉ được biết giữa vợ tôi và tôi. Dĩ nhiên bà đồng cốt có lẽ đã đọc được tư tưởng của tôi hoặc vợ tôi có lẽ còn tồn tại. Cái tư tưởng đó vẫn còn trong không gian, cái tư tưởng của điều bí mật đó giữa hai chúng tôi. Tôi đã từng hỏi nhiều người về những kinh nghiệm của họ. Tất cả những sự việc đó có vẻ rất mơ hồ và khá ngu xuẩn, gồm cả lời truyền từ vợ tôi nghe ra rất tầm thường, không có ý nghĩa sâu sắc lắm’. Tôi không muốn thảo luận với ông liệu rằng có một thực thể của một con người tiếp tục sau khi chết không. Đó không là điều quan tâm của tôi. Một số người nói rằng có một tiếp tục, những người khác lại nói rằng có sự hủy diệt hoàn toàn. Mâu thuẫn này – hủy diệt hoàn toàn, kết thúc toàn bộ của một con người hay tiếp tục của cá thể đó – tất cả đều ở trong văn chương, từ thời xa xưa đến ngày nay. Nhưng đối với tôi, tất cả sự việc này không có giá trị gì cả. Giá trị của nó vẫn còn trong lãnh vực của suy đoán, mê tín, niềm tin và khao khát để có an ủi, hy vọng. Tôi thực sự không quan tâm đến tất cả việc đó. Tôi thực sự có ý như thế. Ít nhất tôi cũng hoàn toàn chắc chắn về việc đó. Nhưng tôi muốn có một cuộc đối thoại với ông, nếu tôi được phép, về vấn đề cái gì là ý nghĩa của tất cả việc đó – toàn bộ sự việc của sống và chết này. Liệu tất cả việc đó là hoàn toàn vô nghĩa, mơ hồ, không có bất kỳ chiều sâu nào, không có bất kỳ tầm quan trọng nào cả? Hàng triệu người đã chết và hàng triệu người sẽ được sinh ra và tiếp tục và chết. Tôi là một người trong số họ. Tôi luôn luôn tự hỏi chính mình: ý nghĩa của sống và chết là gì? Quả đất này đẹp quá, tôi đã đi rất nhiều, nói chuyện với nhiều người được gọi là thông thái và có học, nhưng họ cũng phải chết.
 Tôi đã đi từ rất xa đến đây vì thế có lẽ ông sẽ sẵn lòng dành thời gian và có đủ kiên nhẫn bình tâm để nói chuyện với tôi về đề tài này.”

 ‘Nghi ngờ là một điều quý báu. Nó tẩy sạch, tinh lọc cái trí. Chính là nghi ngờ, chính là sự kiện cái hạt giống ngờ vực ở trong người ta, giúp đỡ làm rõ ràng sự tìm hiểu của chúng ta. Không những phải nghi ngờ điều gì tất cả những người khác đã nói, gồm cả toàn bộ ý tưởng về sự tái sinh, và niềm tin lẫn giáo điều của Thiên chúa giáo về sự sống lại, nhưng cũng phải nghi ngờ điều chấp nhận của thế giới Á châu rằng có sự tiếp tục. Trong nghi ngờ, tra xét tất cả sự việc đó, có một tự do nào đó rất cần thiết cho sự tìm hiểu của chúng ta. Nếu người ta có thể gạt bỏ tất cả việc đó, thực sự, không chỉ bằng lời nói nhưng phủ nhận tất cả việc đó sâu thật sâu bên trong chính người ta, vậy thì người ta không còn ảo tưởng. Và rất cần thiết phải được tự do hoàn toàn khỏi mọi loại ảo tưởng – những ảo tưởng được áp đặt vào chúng ta và những ảo tưởng chúng ta tạo ra cho chính mình. Tất cả những ảo tưởng là những sự việc mà chúng ta chơi đùa, và nếu người ta nghiêm túc thì chẳng còn ảo tưởng nào cả, và cũng chẳng còn trung thành với tất cả sự việc này.
 Vì thế sau khi đã gạt bỏ tất cả sự việc đó, không phải trong chốc lát nhưng thấy sự giả dối của tất cả sự việc đó, cái trí không còn bị vướng trong những lừa gạt mà con người đã sáng chế về chết, về chúa, về tất cả những nghi lễ mà tư tưởng đã tạo ra. Phải có tự do khỏi mọi quan điểm và đánh giá, vì chỉ sau đó con người mới có thể thận trọng, trung thực, từ tốn để tìm hiểu cặn kẽ ý nghĩa của sống và chết hàng ngày – hiện hữu và kết thúc của hiện hữu. Nếu người ta sẵn sàng cho việc này, hay nếu người ta sẵn lòng, hoặc thậm chí tốt đẹp hơn nếu người ta thực sự, quan tâm sâu sắc muốn tìm ra sự thật của vấn đề [sống và chết là một vấn đề rất phức tạp, một vấn đề đòi hỏi phải xem xét rất cẩn thận] chúng ta nên bắt đầu từ đâu? Với sống hay chết? Với đang sống hay với sự kết thúc của cái mà chúng ta gọi là đang sống?’ 

“Tôi đã trên năm mươi, và đã sống khá thái quá, liên tục mê đắm nhiều, nhiều thứ. Tôi nghĩ tôi muốn bắt đầu – tôi khá do dự, tôi khá ngờ vực về vấn đề nào và từ đâu tôi nên bắt đầu.”

‘Tôi nghĩ chúng ta nên bắt đầu bằng sự khởi đầu của hiện hữu, sự hiện hữu của con người, bằng sự hiện hữu của người ta như một con người.’
 
 “Tôi được sinh ra trong một gia đình khá sung túc, được giáo dục và nuôi nấng cẩn thận. Tôi đã qua nhiều công việc kinh doanh và tôi có thừa tiền bạc; hiện giờ tôi là một người độc thân. Tôi đã lập gia đình, có hai người con, tất cả đều bị chết trong một tai nạn xe hơi. Và tôi không bao giờ lập gia đình nữa. Tôi nghĩ tôi nên bắt đầu từ thời niên thiếu của tôi. Từ khởi đầu, giống như mọi đứa trẻ khác trên thế giới này, nghèo khổ hay giàu có, có một tinh thần phát triển tốt, hoạt động tự cho mình là trung tâm. Thật lạ lùng, khi bạn nhìn lại nó, rằng là điều đó bắt đầu từ ngay thời niên thiếu, cái tiếp tục sở hữu của tôi như là J.Smith. Anh ấy trải qua những bậc học ở trường, phát triển, hung hăng, ngạo mạn, chán nản, sau đó vào cao đẳng và đại học. Và vì cha tôi đang kinh doanh thành đạt nên tôi làm việc trong công ty của ông ấy. Tôi đạt đến đỉnh cao, và vì có cái chết của vợ và con cái tôi, tôi bắt đầu sự tìm hiểu này. Như nó xảy ra với tất cả mọi người, nó là một cú choáng váng, một đau đớn – sự mất mát của ba người, những kỷ niệm gắn liền với họ. Và khi cú choáng váng của nó chấm dứt tôi bắt đầu tìm hiểu, đọc sách, hỏi han, đến nhiều vùng đất của thế giới, bàn luận về vấn đề này với một số những bậc tạm gọi là lãnh đạo tinh thần, các vị đạo sư. Tôi đã đọc sách báo nhiều nhưng tôi không bao giờ thỏa mãn. Vì thế tôi nghĩ chúng ta nên bắt đầu, nếu tôi được phép đề nghị, bằng tình trạng đang sống thực sự, đang xây dựng hàng ngày của cái trí bị trói chặt, bị nuôi dưỡng của tôi. Và tôi là cái đó. Ông thấy không, cuộc đời của tôi đã là sự việc đó. Cuộc đời của tôi không có gì ngoại lệ. Có thể tôi được đánh giá thuộc giai cấp trên trung lưu, và trong khoảng thời gian nào đó cuộc đời của tôi rất vui sướng, hứng khởi nhưng những lúc khác lại chán nản, sầu thảm và đơn điệu. Nhưng cái chết của người vợ và con cái tôi trong một chừng mực đã kéo tôi ra khỏi việc đó. Tôi đã bị trầm uất nhưng tôi muốn biết sự thật về tất cả sự việc đó, liệu rằng có một sự việc như là sự thật về sống và chết không.”

 ‘Cái tinh thần, cái bản ngã, cái bản thân, cái tôi, cái con người, làm thế nào có thể tập hợp cùng nhau? Làm thế nào cái vật này lại đang hiện hữu, mà từ đó nảy sinh khái niệm về cái cá thể, cái thuộc về “tôi”, tách biệt khỏi tất cả những sự vật còn lại? Làm thế nào cái xung động này lại được thúc đẩy làm việc – cái xung động này, ý thức của bản ngã này, cái tôi? Chúng ta sẽ sử dụng từ ngữ “cái tôi” để bao gồm con người, tên tuổi, hình dạng, những đặc điểm, cá tính. Cái tôi này được sinh ra bằng cách nào? Có phải cái tôi hiện hữu do bởi những đặc điểm nào đó được chuyển giao bởi cha mẹ? Có phải cái tôi chỉ là một chuỗi của những phản ứng? Có phải cái tôi chỉ là sự liên tục của hàng thế kỷ truyền thống? Có phải cái tôi được tập hợp bởi những hoàn cảnh, qua những biến cố, những sự việc đã xảy ra? Có phải cái tôi là kết quả của sự tiến hóa – tiến hóa là qui trình từ từ của thời gian, đang củng cố, đang trao sự quan trọng cho cái tôi? Hoặc là, như một số người khẳng định, đặc biệt là thế giới tôn giáo, có phải cái vỏ ngoài của cái tôi thực sự chứa đựng trong chính nó cái linh hồn theo quan niệm cổ xưa của người Ấn Độ giáo, của người Phật giáo? Có phải cái tôi hiện hữu qua xã hội do con người đã tạo ra, xã hội đó củng cố sức mạnh cho cái công thức của bạn tách rời khỏi phần còn lại của nhân loại? Tất cả những sự việc này đều có những sự thật nào đó trong chúng, những nhân tố nào đó, và tất cả những sự việc này cấu thành cái tôi. Và cái tôi đã được trao tặng sự quan trọng khủng khiếp trong thế giới này. Sự diễn tả của cái tôi trong thế giới dân chủ được gọi là tự do, và trong thế giới chuyên chế, cái tự do đó bị đàn áp, bị khước từ và bị trừng phạt. Vì thế có phải bạn nói rằng bản năng khởi đầu trong đứa trẻ do bởi sự thôi thúc để sở hữu? Sự việc này cũng tồn tại trong động vật, vì thế có lẽ chúng ta đã thừa hưởng từ động vật bản năng sở hữu này. Nơi nào có bất kỳ loại sở hữu nào phải có sự khởi đầu của cái tôi. Và từ bản năng này, phản ứng này, cái tôi dần dần củng cố sức mạnh, sinh lực, và trở nên được công nhận hoàn toàn. Sở hữu một ngôi nhà, sở hữu đất đai, sở hữu hiểu biết, sở hữu khả năng nào đó – tất cả sự việc này là chuyển động của cái tôi. Và chuyển động này cho cảm thấy của sự tách rời như một cá thể.
 Bây giờ bạn có thể luận sâu hơn nữa vào chi tiết: có phải cái bạn, cái tôi tách rời khỏi phần còn lại của nhân loại? Có phải bạn, vì bạn có một cái tên riêng biệt, một cơ thể vật chất riêng biệt, những khuynh hướng nào đó khác biệt hẳn những khuynh hướng của một người khác, có lẽ một tài năng – có phải điều đó làm bạn trở thành một cá thể? Khắp thế giới ý tưởng mỗi người chúng ta tách rời khỏi một người khác, đó có là một sự thật? Hay toàn ý tưởng này có lẽ là ảo tưởng giống như chúng ta đã phân chia thế giới này thành những cộng đồng, những quốc gia riêng biệt, mà thật ra chỉ là một hình thức được tôn vinh của chủ nghĩa bộ lạc? Sự quan tâm này đến cái tôi và đến cái cộng đồng khác hẳn những cộng đồng còn lại, những cái tôi còn lại – có phải trong thực tế điều đó là thật sự? Dĩ nhiên bạn có lẽ nói nó là thật sự vì bạn là một người Mỹ, và những người khác là người Pháp, người Nga, người Ấn độ, người Trung Quốc và vân vân. Sự khác biệt về tôn giáo, văn hóa và ngôn ngữ này đã gây nên sự hủy hoại thảm khốc trong thế giới – những cuộc chiến tranh khủng khiếp, sự thiệt hại không kể xiết. Và dĩ nhiên cũng vậy, trong những khía cạnh nào đó có vẻ đẹp tuyệt vời trong nó, trong diễn tả của những tài năng nào đó, như một họa sĩ, như một nhạc sĩ, như một khoa học gia và vân vân. Có phải bạn sẽ coi bản thân bạn như một cá thể tách biệt có một bộ não tách biệt mà là bộ não của bạn và không phải bộ não của bất kỳ người nào khác? Nó là suy nghĩ của bạn, và suy nghĩ của bạn được tin là khác biệt với suy nghĩ của người khác. Nhưng có phải suy nghĩ là cá thể? Hay là chỉ có suy nghĩ, đựợc chia sẻ bởi tất cả nhân loại, dù rằng bạn là người có tài năng khoa học nhiều nhất hay là người dốt nát, sơ khai nhất?
 Tất cả những câu hỏi này và nhiều hơn nữa nảy sinh khi chúng ta đang suy xét về chết của một con người. Vì vậy liệu rằng bạn, đang nhìn tất cả sự việc này – những phản ứng, tên tuổi, hình dạng, ham muốn sở hữu, thôi thúc được tách rời khỏi một người khác, được duy trì và trợ sức bởi xã hội và bởi tôn giáo – liệu rằng bạn trong khi tìm hiểu tất cả sự việc này một cách hợp lý, sáng suốt, có lý luận, có còn công nhận chính bản thân bạn như một cá thể nữa không? Đây là một câu hỏi cực kỳ quan trọng trong phạm vi tìm hiểu ý nghĩa của chết.’

 “Tôi hiểu được điều gì ông đang cố gắng diễn tả. Tôi có được một trực nhận, một hiểu rõ, rằng chừng nào tôi còn nghĩ tôi là một cá thể, suy nghĩ của tôi tách biệt khỏi suy nghĩ của những người khác – lo âu của tôi, đau khổ của tôi tách biệt khỏi phần còn lại của nhân loại. Tôi có một cảm thấy – xin vui lòng sửa lại cho tôi – rằng tôi đã giảm thiểu một sự sống mênh mông phức tạp thuộc phần còn lại của nhân loại thành một sự việc rất nhỏ nhoi tầm thường. Có phải ông đang nói rằng trong thực tế tôi không là một cá thể? Suy nghĩ của tôi không thuộc về của tôi? Và bộ não của tôi không là của tôi, tách biệt khỏi những người khác? Có phải đây là điều gì ông đang ngụ ý? Có phải đây là điều gì ông đang khẳng định? Có phải đây là kết luận của ông?”

 ‘Nếu người ta được phép vạch rõ, từ ngữ “kết luận” không chính xác lắm. Kết luận có nghĩa là khép lại, ngưng hoạt động – kết thúc một cuộc bàn cãi, ký kết một hiệp ước hòa bình sau một cuộc chiến tranh. Chúng ta không đang kết thúc bất kỳ điều gì; chúng ta chỉ đang vạch rõ, vì chúng ta phải ra khỏi những kết luận, ra khỏi sự kết thúc và vân vân. Một khẳng định như thế bị giới hạn, mang lại nông cạn cho sự tìm hiểu của chúng ta. Nhưng sự thật, sự thật đặt nền tảng cho lý luận và nhận xét, là rằng suy nghĩ của bạn và suy nghĩ của một người khác đều giống nhau. Diễn tả về suy nghĩ của các bạn có thể khác nhau; bạn có lẽ diễn tả một sự việc nào đó theo một cách nếu bạn là một họa sĩ, và một người khác, không là một họa sĩ, có lẽ diễn tả nó theo một cách khác. Bạn nhận xét, đánh giá, tùy theo sự diễn tả, và lúc đó sự diễn tả phân chia bạn thành một họa sĩ và một cầu thủ bóng đá. Nhưng bạn, như một họa sĩ, và anh ấy, như một cầu thủ bóng đá, suy nghĩ. Cầu thủ bóng đá và người họa sĩ chịu đựng đau khổ, băn khoăn, có nhiều đau thương, thất vọng, sợ hãi; một người tin chúa và người khác không tin chúa, một người có sự trung thành và người khác không có sự trung thành, nhưng điều này thông thường đối với tất cả mọi con người, dù rằng mỗi người có lẽ nghĩ rằng anh ấy khác biệt. Bạn có lẽ nghĩ rằng đau khổ của tôi hoàn toàn khác hẳn đau khổ của người khác, rằng cô độc của tôi, tuyệt vọng của tôi, hoàn toàn trái ngược người khác. Truyền thống của chúng ta là như thế, đang bị điều kiện của chúng ta là như thế, chúng ta được giáo dục như thế– tôi là một người Ả rập, bạn là một người Do thái, và vân vân. Và từ sự phân chia này nảy sinh không chỉ cá thể tách biệt mà còn cả sự khác nhau về chủng tộc cùng chung cộng đồng. Cá thể đang đồng hóa anh ấy với một cộng đồng, với một quốc gia, với một chủng tộc, với một tôn giáo luôn luôn mang lại xung đột giữa những con người. Đó là một qui luật tự nhiên. Nhưng chúng ta chỉ quan tâm đến những kết quả, không quan tâm đến những nguyên nhân của chiến tranh, những nguyên nhân của sự phân chia này.
 Vì thế chúng ta chỉ đang vạch rõ, không khẳng định, không kết luận rằng bạn, thưa bạn, là phần còn lại của nhân loại, theo tâm lý, sâu thẳm. Những phản ứng của bạn được chia sẻ bởi tất cả con người. Bộ não của bạn không là của bạn, nó đã tiến hóa qua nhiều thế kỷ của thời gian. Bạn có lẽ bị điều kiện như một người Thiên chúa giáo, tin tưởng vào những giáo điều, những nghi lễ khác nhau; người khác có chúa riêng của anh ấy, những nghi lễ riêng của anh ấy, nhưng tất cả sự việc này đều được xếp đặt vào bởi tư tưởng. Vì thế chúng ta đang đặt nghi vấn thật sâu để tìm hiểu liệu rằng thực sự có một cá thể không. Chúng ta là toàn thể nhân loại; chúng ta là phần còn lại của con người. Đây không là một câu phát biểu hoang tưởng, lãng mạn, và nó rất quan trọng, cần thiết, khi chúng ta sắp sửa bàn luận cùng nhau về ý nghĩa của chết.
Bạn nói gì về tất cả sự việc này, thưa bạn ?’

“Tôi phải nói rằng tôi quá rối ren bởi tất cả những câu hỏi này. Tôi không chắc chắn rằng tại sao tôi luôn luôn xem bản thân tôi như là một cá thể tách biệt khỏi ông hay một người nào đó. Điều gì ông nói có vẻ là sự thật nhưng tôi phải suy nghĩ kỹ càng nó, tôi phải có một chút ít thời gian để tiếp thu tất cả những sự việc mà ông đã nói từ trước đến nay.”

‘Thời gian là kẻ thù của trực nhận. Nếu bạn dự tính suy nghĩ kỹ càng điều gì chúng ta đã bàn luận từ trước đến nay, tranh luận với chính bạn, cãi cọ điều gì đã được nói, phân tích điều gì chúng ta đã nói chuyện cùng nhau, nó sẽ phải mất thời gian. Và thời gian là một nhân tố quá lạ kỳ trong trực nhận của cái đó mà là sự thật. Dẫu vậy, chúng ta sẽ rời bỏ việc đó trong chốc lát nhé?’
Ông ấy quay trở lại sau vài ngày và ông ấy có vẻ yên tĩnh hơn và khá quan tâm. Sáng hôm đó có nhiều mây và có thể sắp sửa có mưa. Trong vùng đất này của thế giới chúng cần mưa nhiều thêm nữa vì ra khỏi những quả đồi là một sa mạc bao la. Vì là sa mạc nên ở đây thời tiết rất lạnh vào ban đêm.

“Tôi quay trở lại sau hai ngày yên lặng suy nghĩ. Tôi có một ngôi nhà gần biển, tôi sống một mình. Nó là một trong những ngôi nhà nhỏ ở vùng biển và bạn có ngay trước mặt là bãi biển và biển Thái bình dương xanh lơ, và bạn có thể dạo bộ hàng dặm trên bãi biển. Tôi thường đi dạo rất lâu vào sáng sớm hoặc chiều tối. Sau khi gặp ông ngày hôm đó tôi đã dạo bộ dọc theo bãi biển, có thể khoảng năm dặm hay nhiều hơn, và tôi quyết định quay trở lại gặp ông. Thoạt đầu tinh thần tôi bị bấn loạn nhiều lắm. Tôi hoàn toàn không hiểu được điều gì ông đang nói, điều gì ông đang vạch rõ cho tôi. Mặc dù tôi là người khá hoài nghi về những vấn đề này, tôi đã cho phép điều gì ông đang nói choán đầy tâm trí tôi. Điều đó không có nghĩa rằng ở tận sâu bên trong tôi đang chấp nhận hay phủ nhận nó, nhưng nó kích thích óc tò mò của tôi, và tôi có mục đích khi dùng từ ngữ ‘cho phép’ – cho phép nó đi vào cái trí của tôi. Và sau một chút cân nhắc tôi leo lên xe hơi lái dọc theo bờ biển và sau đó vòng vào đất liền rồi đến đây. Đây là một thung lũng quá đẹp. Tôi rất sung sướng khi tìm được ông ở đây. Vì thế liệu rằng chúng ta có thể tiếp tục điều gì chúng ta đang bàn luận ngày hôm đó không?
Nếu tôi hiểu nó rõ ràng, ông đang chỉ ra rằng cái truyền thống đó, cái suy nghĩ bị điều kiện lâu dài đó, có thể tạo ra một nhận thức cố định đã định vị, một nhận thức mà người ta sẵn sàng chấp nhận, có lẽ không cần nhiều tư duy – chấp nhận ý tưởng rằng chúng ta là những cá thể riêng biệt; và khi tôi đã suy nghĩ nhiều hơn về nó – tôi đang sử dụng từ ngữ ‘đã suy nghĩ’ trong ý nghĩa thông thường của nó, đang nghĩ, đang biện minh, đang nghi vấn, đang bàn cãi – nó như thể tôi đang có một cuộc thảo luận với chính mình, một cuộc đối thoại rất lâu, và tôi nghĩ rằng tôi thực sự nắm bắt được điều gì bao hàm trong đó. Tôi hiểu được điều gì chúng ta đã gây ra cho thế giới diệu kỳ mà chúng ta đang sống trong đó. Tôi hiểu được toàn bộ chuỗi diễn tiến của lịch sử. Và sau những cân nhắc đắn đo tới lui của tư tưởng tôi thực sự hiểu được chiều sâu và sự thật của điều gì ông đã nói. Vì thế nếu ông có thời gian tôi muốn thảo luận sâu thêm nữa vào tất cả sự việc này. Tôi thật lòng đến đây để tìm ra, như ông biết, về chết, nhưng tôi thấy sự quan trọng của việc bắt đầu hiểu rõ về chính bản thân của một con người, và qua cánh cửa của cái tôi – nếu người ta có thể dùng từ ngữ đó – tìm đến được nghi vấn của chết là gì.”

‘Như chúng ta đã nói vào một ngày nào đó, chúng ta chia sẻ, tất cả nhân loại chia sẻ, ánh sáng mặt trời [ông đã không nói điều này]; ánh mặt trời đó không là của bạn hay của tôi. Nó là một năng lượng cho sự sống mà tất cả chúng ta cùng chia sẻ. Vẻ đẹp của một mặt trời hoàng hôn, nếu bạn đang nhìn ngắm nó thật nhạy cảm, được chia sẻ bởi tất cả con người. Nó không là mặt trời của bạn ở phía tây, phía đông, phía bắc hay phía nam; chính mặt trời hoàng hôn là quan trọng. Và ý thức của chúng ta, trong đó gồm cả những hành động và những phản ứng của chúng ta, những khuôn mẫu và những ý niệm lẫn những ý tưởng của chúng ta, những cơ cấu của niềm tin, những học thuyết, những sợ hãi, những vui thú, sự trung thành, thờ phụng một điều gì đó mà chúng ta đã chiếu rọi, những sầu thảm, những đau buồn và khổ sở của chúng ta – mọi sự việc này đều được chia sẻ bởi tất cả con người. Khi chúng ta đau khổ chúng ta đã biến nó thành một sự việc cá thể. Chúng ta loại ra tất cả đau khổ của nhân loại. Giống như vui thú; chúng ta xử lý vui thú như một vật riêng tư, vui thú của chúng ta, sự hứng khởi của nó và vân vân. Chúng ta quên rằng con người – dĩ nhiên gồm cả phụ nữ, mà chúng ta không cần lặp lại – rằng con người đã bị thời gian gây đau khổ không kể xiết. Và đau khổ đó là nền tảng mà tất cả chúng ta đều bị điều kiện. Nó được chia sẻ bởi tất cả nhân loại.
Vì thế ý thức của chúng ta thực sự không là ý thức của bạn hay ý thức của tôi; nó là ý thức của con người, được tiến hóa, được phát triển, được tích lũy qua nhiều, nhiều thế kỷ. Trong ý thức đó là lòng trung thành, thần thánh, tất cả những nghi lễ mà con người đã sáng chế. Nó thực sự là một hoạt động của tư tưởng; chính tư tưởng đã tạo ra cái chứa đựng – cách cư xử, hành động, văn hóa, khát vọng; toàn thể hoạt động của con người là hoạt động của tư tưởng. Và ý thức này là bản ngã, là “cái tôi lệ thuộc”, cái tôi làm chủ, cái bản thân, cái cá tính nhân cách và vân vân. Tôi nghĩ rằng rất cần thiết phải hiểu rõ sự việc này thấu đáo, không chỉ qua bàn cãi, lý luận nhưng sâu thẳm, giống như máu ở trong tất cả chúng ta, là thành phần của chúng ta, là bản thể, qui trình tự nhiên của tất cả con người. Khi người ta nhận ra sự việc này trách nhiệm của chúng ta trở nên cực kỳ quan trọng. Chúng ta phải chịu trách nhiệm cho mọi sự việc đang xảy ra trong thế giới chừng nào cái chứa đựng trong ý thức của chúng ta còn tiếp tục. Chừng nào sự sợ hãi, những dân tộc, sự thôi thúc để thành công, bạn biết toàn bộ sự việc đó – chừng nào cái chứa đựng đó còn tồn tại chúng ta còn là thành phần của nhân loại, thành phần của chuyển động nhân loại đó.
Đây là điều quan trọng cần phải hiểu rõ tường tận. Điều đó như thế này: cái tôi được tập hợp bởi tư tưởng. Tư tưởng không là, như chúng ta đã nói, tư tưởng của bạn hay tư tưởng của tôi; suy nghĩ không là suy nghĩ cá thể. Suy nghĩ được chia sẻ bởi tất cả nhân loại. Và khi người ta thực sự hiểu thấu đáo ý nghĩa và sự quan trọng của việc này, sau đó tôi nghĩ chúng ta có thể thấy được bản chất của chết là gì.
Là một đứa trẻ đúng là bạn đã trôi theo một dòng suối nhỏ chảy ùng ục dọc một thung lũng bé tí và chật hẹp, những dòng nước chảy mỗi lúc một nhanh hơn, và quăng một cái gì đó, như là một que củi, vào dòng suối và trôi theo nó, xuống một con dốc, leo lên một gò đất nhỏ, xuyên qua một khe đá nứt – trôi theo nó cho đến khi nó đi qua một thác nước và biến mất. Biến mất này là cuộc sống của chúng ta.
 Chết có nghĩa là gì? Chính cái từ ngữ, cái cảm thấy kinh hãi về chết là gì? Chúng ta có vẻ không bao giờ chấp nhận nó.’
 
 
 

Thứ tư, ngày 16 tháng 3 năm 1983.
(Tiếp tục cuộc đối thoại ngày 15)

Con người đã giết con người trong những trạng thái khác nhau của cái trí. Anh ấy đã giết chết anh ấy vì những lý do tôn giáo, anh ấy đã giết chết anh ấy vì những lý do yêu nước, vì hòa bình, đã giết chết anh ấy qua chiến tranh có tổ chức. Đây là số mạng của chúng ta, giết chóc lẫn nhau không ngừng nghỉ.
 Thưa bạn, bạn có khi nào suy nghĩ về loại giết chóc này, nỗi thống khổ nào đã xảy ra cho con người – sự đau khổ vô tận của nhân loại đã xảy ra qua những thời đại, những giọt nước mắt, sự dằn vặt, sự nhẫn tâm, sự sợ hãi về tất cả giết chóc? Và nó vẫn còn đang tiếp tục. Thế giới đầy bệnh hoạn. Các chính trị gia, dù là phe tả, phe hữu, phe trung lập hay độc tài, sẽ không mang lại hòa bình. Mỗi người chúng ta đều có trách nhiệm, và vì có trách nhiệm chúng ta phải thấy rằng sự tàn sát này bắt buộc phải kết thúc để cho chúng ta sống trên quả đất này, quả đất của chúng ta, trong vẻ đẹp và hòa bình. Đó là một thảm kịch khủng khiếp mà chúng ta không đương đầu hay không muốn giải quyết. Chúng ta giao lại tất cả việc đó cho các chuyên gia; và sự nguy hiểm của các chuyên gia cũng nguy hiểm như một cái vực sâu hay một con rắn độc.
 Vì vậy gạt bỏ tất cả sự việc đó qua một bên, ý nghĩa của chết là gì? Đối với bạn, thưa bạn, chết có nghĩa là gì?’

 “Đối với tôi nó có nghĩa rằng tất cả sự việc mà tôi đã là, tất cả sự việc mà tôi là, bỗng nhiên kết thúc bởi một bệnh tật, tai nạn nào đó hay tuổi già. Dĩ nhiên tôi đã đọc và nói chuyện với những người châu Á, với những người Ấn độ, với họ đều có một niềm tin trong luân hồi. Tôi không hiểu điều này có thật hay không, nhưng theo đúng mức mà tôi có thể hiểu được, chết có nghĩa là kết thúc của một sự vật đang sống; chết của một cái cây, chết của một con cá, chết của một con nhện, chết của người vợ và con cái tôi, một kết thúc bất ngờ, một chấm dứt đột ngột của cái gì đã sống liên tục cùng tất cả những kỷ niệm của nó, những ý tưởng, đau khổ, lo âu, những vui vẻ, những thích thú, đang cùng nhau nhìn ngắm hoàng hôn – tất cả việc đó kết thúc. Và hồi tưởng của tất cả việc đó không những mang lại nước mắt mà còn phô bày sự thật của sự yếu đuối riêng của người ta, sự cô độc riêng của người ta. Và ý tưởng của chia ly khi không còn vợ và con cái của người ta, không còn những sự việc mà ngưòi ta đã làm việc cho, đã ấp ủ, đã ghi nhớ, đã bám víu, những quyến luyến và đau thương của quyến luyến – tất cả những việc đó và nhiều thêm nữa đột ngột kết thúc. Tôi nghĩ chúng ta thường thường có ý như thế, chết có nghĩa như thế. Đối với tôi nó là kết thúc.
 Có một bức ảnh của người vợ và các con tôi trên cây đàn dương cầm trong ngôi nhà nhỏ của tôi bên bờ biển. Chúng tôi thường cùng nhau chơi đàn. Có hồi tưởng về họ trong bức ảnh trên cây đàn, nhưng thực tại đã qua rồi. Hồi tưởng là đau khổ, hay hồi tưởng có lẽ cho bạn một thích thú, nhưng thích thú đó hơi nhạt nhòa vì đau khổ đang lấn át hơn. Đối với tôi tất cả việc đó có nghĩa là chết.
 Chúng tôi có một con mèo của nước Iran rất đẹp, một con vật rất dễ thương. Và vào một buổi sáng nó đã chết. Nó nằm trên lối vào trước ngôi nhà. Chắc là nó đã ăn một thứ gì đó – nó đó kìa, không còn sinh khí, không còn ý nghĩa; nó sẽ không bao giờ kêu nữa. Đó là chết. Kết thúc của một cuộc sống thọ, hay là kết thúc của một em bé sơ sinh. Hồi trước tôi có trồng một cây con nhỏ xíu và hứa hẹn sẽ tăng trưởng thành một cái cây khỏe mạnh. Nhưng một người nào đó vô ý và không quan sát khi đi ngang qua, đã giẵm lên nó, và nó sẽ không bao giờ là một cái cây to. Đó cũng là một hình thức của chết. Kết thúc của một ngày, một ngày cơ cực hay phong phú và đẹp, cũng có thể gọi là chết. Khởi đầu và kết thúc.”

 ‘Thưa bạn, sống là gì? Từ khoảnh khắc người ta được sinh ra đến khi người ta chết, sống là gì? Hiểu được phương cách chúng ta sống rất quan trọng – tại sao chúng ta sống theo phương cách này sau quá nhiều thế kỷ. Nó tùy thuộc vào bạn, có phải vậy không, thưa bạn, có phải nó là một tranh đấu liên tục hay không? Xung đột, đau thương, vui vẻ, thích thú, lo âu, cô độc, trầm uất, và làm việc, làm việc, làm việc, lao dịch vì những người khác hay vì bản thân; ích kỷ và có lẽ thỉnh thoảng rộng lượng, đố kỵ, nổi giận, cố gắng trấn áp sự giận dữ, buông thả sự giận dữ đó thành cuồng bạo, và vân vân. Đây là điều gì chúng ta gọi là sống – những giọt nước mắt, cười cợt, đau khổ, và thờ phụng một thứ gì đó mà chúng ta đã sáng chế; sống cùng những dối trá, những ảo tưởng và căm hận, mệt mỏi vì tất cả mọi sự việc, chán nản, không có ý nghĩa: đây là cuộc sống của chúng ta. Không chỉ là cuộc sống của bạn mà còn là cuộc sống của tất cả những con người trên quả đất này, hy vọng tẩu thoát khỏi tất cả nó. Qui trình của thờ phụng, thống khổ, sợ hãi này đã xảy ra từ những ngày cổ xưa đến bây giờ – lao động, xung đột, đau thương, hoang mang, hoài nghi, và vui vẻ lẫn cười đùa. Tất cả việc này là thành phần trong sự tồn tại của chúng ta.
 Kết thúc tất cả việc này được gọi là chết. Chết kết thúc tất cả những quyến luyến của chúng ta, dù hời hợt hay sâu đậm như thế nào chăng nữa. Quyến luyến của vị thầy tu, vị khất sĩ, quyến luyến của người nội trợ, quyến luyến gia đình của một người, mọi hình thức của quyến luyến phải kết thúc cùng chết.
 Có vô số vấn đề bao hàm trong việc này: thứ nhất, nghi vấn về sự bất tử. Có một sự việc như là bất tử không? Đó là, cái mà không chết, vì chết ám chỉ cái mà biết chết. Bất tử là cái ở ngoài thời gian và hoàn toàn không ý thức về sự kết thúc này. Cái bản ngã, cái tôi, có bất tử không? Hay nó có biết chết không? Cái bản ngã không bao giờ có thể trở thành bất tử. “Cái tôi lệ thuộc”, cái tôi làm chủ, cùng tất cả phẩm chất của nó được gom góp vào nhau qua thời gian, mà là tư tưởng; cái bản ngã đó không bao giờ có thể trở thành bất tử. Người ta có thể sáng chế một ý tưởng của bất tử, một hình tượng, một vị chúa, một bức ảnh và bám vào cái đó rồi rút ra được sự an ủi từ nó, nhưng cái đó không là bất tử.
 Thứ hai [vấn đề này hơi phức tạp một chút]: liệu rằng có thể sống cùng chết? Không phải ý tưởng bệnh hoạn, không phải trong bất kỳ hình thức tự hủy hoại nào. Tại sao chúng ta lại phân chia chết khỏi sống? Chết là thành phần của cuộc sống chúng ta, nó là thành phần của sự tồn tại của chúng ta – chết và sống, và sống và chết. Chúng không tách lìa. Ganh tị, tức giận, đau khổ, cô độc, và vui thú mà người ta có, mà chúng ta gọi là sống, và sự việc được gọi là chết – tại sao lại tách rời chúng? Tại sao lại đặt chúng cách xa hàng dặm? Vâng, cách xa hàng dặm của thời gian. Chúng ta chấp nhận chết của một ông cụ già. Điều đó tự nhiên. Nhưng khi một người trẻ chết vì một bệnh tật hay tai nạn nào đó, chúng ta phản kháng nó. Chúng ta nói rằng việc đó không công bằng, nó không nên như thế. Vì thế chúng ta luôn luôn đang tách rời sống và chết. Đây là vấn đề chúng ta nên tra xét, hiểu rõ – hay không xử lý như một vấn đề, nhưng hãy nhìn, thấy những ám chỉ bên trong của nó, không dối gạt.
 Một câu hỏi khác là vấn đề thời gian – thời gian bao hàm đang sống, đang học, đang tích lũy, đang hành động, đang làm, và kết thúc của thời gian như chúng ta biết nó; thời gian đó tách rời sống khỏi kết thúc. Nơi nào có tách rời, phân chia, từ đây đến đó, từ “cái gì là” đến “cái gì nên là”, thời gian đều liên quan. Duy trì sự phân chia này giữa cái được gọi là chết và cái được gọi là sống, đối với tôi là một nhân tố chính.
 Khi có sự phân chia này, sự tách rời này có sợ hãi. Lúc đó có nỗ lực để chế ngự sợ hãi đó và tìm kiếm để có được an ủi, thỏa mãn, để có được cảm giác liên tục. [Chúng ta đang nói về thế giới tâm lý chứ không phải thế giới vật lý hay thế giới kỹ thuật]. Chính thời gian đã gom góp cái bản ngã vào chung và chính tư tưởng đã duy trì cái tôi, cái bản ngã. Ước gì người ta có thể thực sự hiểu rõ ý nghĩa của thời gian và sự phân chia, sự tách rời, thuộc về tâm lý, của con người chống lại con người, chủng tộc chống lại chủng tộc, một loại văn hóa chống lại một loại khác. Sự tách rời này, sự phân chia này, được tạo ra bởi tư tưởng và thời gian, giống như sống và chết. Và sống một cuộc sống cùng chết có nghĩa là một thay đổi sâu sắc trong toàn bộ quan điểm về sự hiện hữu. Kết thúc sự quyến luyến mà không cần thời gian và động cơ, đó là chết trong khi sống.
 Tình yêu không có thời gian. Nó không là tình yêu của tôi khác biệt với tình yêu của bạn. Tình yêu không bao giờ riêng tư; một người có lẽ yêu một người khác nhưng khi tình yêu đó bị giới hạn, bị thu hẹp vào một người, lúc đó nó ngừng là tình yêu. Nơi nào thực sự có tình yêu nơi đó không có sự phân chia của thời gian, bao gồm tư tưởng và tất cả những phức tạp của cuộc sống, mọi đau khổ và hoang mang, những ngờ vực, những ghen tuông, những lo âu. Người ta phải chú ý nhiều đến thời gian và tư tưởng. Không có nghĩa rằng người ta phải sống chỉ trong hiện tại, điều đó sẽ hoàn toàn vô nghĩa. Thời gian là quá khứ, được bổ sung và tiếp tục như tương lai. Nó là một biến thiên và tư tưởng kiên trì, bám chặt vào nó. Nó bám vào một cái gì đó mà chính nó đã tạo ra, đã sắp xếp vào chung.
 Một câu hỏi khác là: vì con người đại diện toàn thể nhân loại – bạn là toàn thể nhân loại, không phải đại diện nó, chính xác bạn là thế giới và thế giới là bạn – chuyện gì xảy ra khi bạn chết? Khi bạn hay một người khác chết, bạn và người khác là biểu thị của dòng sống rộng lớn kia gồm hành động và phản ứng của nhân loại, dòng sống của ý thức, của cách cư xử và vân vân: bạn thuộc về dòng sống đó. Dòng sống đó đã điều kiện cái trí con người, bộ não con người, và chừng nào chúng ta còn bị điều kiện bởi tham lam, thèm khát, sợ hãi, thích thú, sung sướng, chúng ta vẫn là thành phần của dòng sống đó. Các bộ phận cơ thể của bạn có lẽ kết thúc nhưng bạn thuộc về dòng sống đó, vì bạn là, trong khi đang sống, chính là dòng sống đó. Dòng sống đó, đang thay đổi, lúc này chậm, lúc khác nhanh, sâu và nông, bị thu hẹp bởi cả hai bờ và phá vỡ sự thu hẹp đó vào khối nước mênh mông – chừng nào bạn còn thuộc về dòng sống đó, bạn không có tự do. Không có tự do khỏi thời gian, khỏi hoang mang và đau khổ của tất cả những kỷ niệm và những quyến luyến được tích lũy. Chỉ khi nào có kết thúc của dòng sống đó, kết thúc, không phải bạn ra khỏi nó và trở thành một cái gì khác nữa, nhưng kết thúc của nó, chỉ đến lúc đó mới có một kích thước hoàn toàn khác biệt. Kích thước đó không thể đo lường được bằng từ ngữ. Kết thúc không có một động cơ là toàn bộ ý nghĩa của chết và sống. Cội gốc của thiên đàng trong sống và chết.’
 
 
 
 

Thứ năm, ngày 17 tháng 3 năm 1983.

Sáng nay những đám mây rất thấp. Đêm qua có mưa, không nhiều lắm nhưng đã trao tặng cho quả đất đầy nước, màu mỡ, và chất dinh dưõng. Cái năng lượng to lớn mà con người đã tiêu dùng trên quả đất này, sự tiến bộ công nghệ đồ sộ trong năm mươi năm qua, tất cả sông ngòi đều bị ô nhiễm và sự lãng phí năng lượng trong các trò giải trí vô tận này, suy xét kỹ càng ta thấy rằng, tất cả sự việc đó dường như quá lạ lùng và quá bệnh hoạn đối với một buổi sáng như thế này cùng những quả đồi đang trôi nổi bềnh bồng giữa những đám mây và cùng những bầu trời kia.
 Trên hàng hiên sáng nay thời gian không gần gũi con người nữa, thời gian như chuyển động, thời gian như đi từ đây đến đó, thời gian để học hỏi, thời gian để hành động, thời gian như một phương tiện để thay đổi từ việc này sang việc khác trong những sự việc thông thường của cuộc sống. Người ta có thể hiểu rõ rằng thời gian rất cần thiết để học một ngôn ngữ, để học một kỹ năng, để tạo ra một chiếc máy bay, để lắp ráp một máy vi tính, để đi lại khắp thế giới; thời gian của tuổi trẻ, thời gian của tuổi già, thời gian để mặt trời lặn và thời gian để mặt trời mọc chầm chậm trên những quả đồi, những cái bóng dài ra và sự tăng trưởng của một cái cây đang từ từ lớn lên, thời gian để trở thành một người làm vườn giỏi, một người thợ mộc giỏi và vân vân. Trong thế giới vật chất, trong hành động vật lý, thời gian để học hỏi trở nên cần thiết và hữu ích.
 Có phải cùng cách sử dụng thời gian như thế mà chúng ta chuyển qua, mở rộng vào trong thế giới tinh thần hay không? Mở rộng cách suy nghĩ, hành động, học hỏi này vào thế giới bên trong của làn da, vào lãnh vực của tinh thần, như là hy vọng, như là trở thành một thứ gì đó; như là tự tu dưỡng? Điều đó nghe ra khá vô lý – thay đổi từ việc này đến việc khác, từ “cái gì là” đến “cái gì nên là”. Thời gian là cần thiết, con người nghĩ, để thay đổi toàn bộ chất lượng phức tạp của bạo lực thành không bạo lực.
 Ngồi yên lặng một mình, nhìn xuống thung lũng, rộng và dài, gần như bạn có thể đếm được những dãy cam, những vườn cây được chăm sóc cẩn thận. Nhìn vẻ đẹp của quả đất, của thung lũng, không liên quan đến thời gian, nhưng thể hiện điều trực nhận đó trên một khung vải vẽ hay vào một bài thơ cần thời gian. Có lẽ chúng ta sử dụng thời gian như một phương tiện tẩu thoát khỏi “cái gì là”, khỏi chúng ta là gì, khỏi tương lai sẽ là gì cho chính chúng ta và cho phần còn lại của nhân loại.
 Thời gian trong lãnh vực tâm lý là kẻ thù của con người. Chúng ta muốn tinh thần được tiến hóa, tăng trưởng, khuếch trương, phát triển hết khả năng tánh cách, thăng hoa chính nó thành một sự việc gì đó tốt lành hơn điều gì nó là bây giờ. Chúng ta không bao giờ nghi vấn giá trị của một khao khát như thế, của một quan niệm như thế; chúng ta dễ dàng, có lẽ vui vẻ, chấp nhận rằng tinh thần có thể tiến hóa, thăng hoa, và rằng vào một ngày nào đó sẽ có hòa bình và hạnh phúc. Nhưng thật ra không có sự tiến hóa về tâm lý.
 
Có một con chim đớp ruồi đang bay từ bông hoa này sang bông hoa khác, rực rỡ trong ánh sáng tĩnh này, với sinh lực tràn đầy trong con vật nhỏ bé đó. Sự mau lẹ của đôi cánh, theo đúng nhịp điệu, đều đặn lạ lùng; có vẻ rằng nó có thể chuyển động tiến về trước và lùi lại sau. Nó là con vật tuyệt vời để nhìn ngắm, để cảm thấy sự thanh tú, màu sắc rực rỡ, và kinh ngạc vì vẻ đẹp của nó, rất nhỏ nhắn rất lanh lẹ và bay vụt đi thật mau. Và có một con chim nhái giọng trên đường dây điện thoại. Một con chim khác đang đậu trên ngọn cây đó nhìn xuống toàn thế giới. Nó đã ở đó trên nửa tiếng đồng hồ, không bao giờ nhúc nhích nhưng đang nhìn, chuyển động cái đầu nhỏ xíu để thấy rằng không có gì nguy hiểm. Và nó cũng vậy bây giờ đã bay đi rồi. Những đám mây đang bắt đầu trôi khỏi những quả đồi, và những quả đồi có màu xanh lạ lùng làm sao.
 Như chúng ta đang nói, không có sự tiến hóa thuộc tâm lý. Tinh thần không bao giờ có thể trở nên hay tăng trưởng hay thăng hoa thành một sự việc nào đó mà nó không là. Tự kiêu và ngạo mạn không thể biến thành tốt lành hơn nhưng luôn tự kiêu hơn, ích kỷ cũng không thể, đó là số mạng chung của tất cả con người, trở nên mỗi lúc một ích kỷ hơn, mỗi lúc một củng cố bản chất riêng của nó. Khá kinh hãi khi nhận ra rằng cái từ ngữ “hy vọng” chứa đựng toàn thể thế giới của tương lai. Chuyển động này từ “cái gì là” đến “cái gì nên là” là một ảo tưởng, chính là một lời nói láo, nếu người ta có thể dùng từ ngữ đó. Chúng ta công nhận điều gì con người đã lặp lại xuyên suốt mọi thời đại như một sự thật, nhưng khi chúng ta bắt đầu đặt câu hỏi, nghi ngờ, chúng ta có thể thấy rất rõ ràng, nếu chúng ta muốn thấy nó mà không che giấu đằng sau hình ảnh nào đó hay cấu trúc từ ngữ đẹp đẽ nào đó, bản chất và cấu trúc của cái tinh thần, cái bản ngã, “cái tôi”. “Cái tôi” không bao giờ có thể trở thành một cái tôi tốt lành hơn. Nó sẽ cố gắng được như vậy, nó nghĩ nó có thể, nhưng cái tôi vẫn còn ở trong những hình thức vi tế. Cái tôi ẩn nấp trong nhiều lớp bọc ngoài, trong nhiều cấu trúc; nó thay đổi từ thời gian này qua thời gian khác, nhưng luôn có cái tôi này, cái hoạt động tự cho mình là trung tâm và phân cách này mà tưởng tượng rằng vào một ngày nào đó nó sẽ biến chính nó thành một thứ gì đó mà hiện nay nó không là.
 Vì thế người ta hiểu rằng không có sự trở thành của cái tôi, chỉ có sự kết thúc của ích kỷ, của lo âu, của đau thương và sầu khổ mà là những chứa đựng của cái tinh thần, của “cái tôi”. Chỉ có kết thúc tất cả sự việc đó, và kết thúc đó không đòi hỏi thời gian. Không phải rằng tất cả sự việc đó sẽ kết thúc vào ngày mốt. Nó sẽ chỉ kết thúc khi có trực nhận được chuyển động của nó. Trực nhận không chỉ khách quan, không có bất kỳ thành kiến, khuynh hướng, mà còn trực nhận không còn tất cả những tích lũy của quá khứ; chứng kiến tất cả sự việc này mà không còn người quan sát – người quan sát thuộc về thời gian và dù anh ấy có lẽ muốn tạo ra một thay đổi trong bản thân nhiều bao nhiêu chăng nữa, anh âý sẽ luôn luôn là người quan sát; những hồi tưởng, dù thích thú nhiều, không có thực tế, chúng là những sự việc của quá khứ, đã qua rồi, đã kết thúc, không còn sinh khí: chỉ trong đang quan sát không người quan sát, người quan sát là quá khứ, người ta mới có thể thấy được bản chất của thời gian và kết thúc của thời gian.

 Con chim đớp ruồi đã quay trở lại. Một tia sáng mặt trời xuyên qua những đám mây vỡ đã chụp được nó, lóe sáng màu sắc của nó cùng cái mỏ mỏng dài và sự lanh lẹ của cặp cánh kia. Nhìn ngắm thuần tuý con chim nhỏ xíu đó, không có bất kỳ phản ứng nào, chỉ nhìn ngắm nó, chính là nhìn ngắm trọn vẹn thế giới của vẻ đẹp.

 “Vào một ngày nào đó tôi đã nghe ông nói rằng thời gian là kẻ thù của con người. Ông đã vắn tắt giải thích về nó. Nó có vẻ là một câu phát biểu thật xúc phạm. Và ông cũng phát biểu những câu tương tự khác. Một số câu tôi đã khám phá là đúng, tự nhiên, nhưng cái trí của con người không bao giờ dễ dàng hiểu rõ được cái đó mà là thực tại, sự thật, chân lý. Tôi đang hỏi bản thân, và tôi đã hỏi những người khác nữa, tại sao những cái trí của chúng tôi đã trở nên tối tăm như thế, chậm chạp như thế, tại sao chúng tôi không thể ngay lập tức hiểu rõ được một sự việc nào đó là giả dối hay là thực sự? Tại sao chúng tôi lại cần những giảng giải mà có vẻ quá hiển nhiên khi ông đã giải thích chúng? Tại sao tôi, và bất kỳ ai trong chúng tôi, lại không thấy được sự thật của sự kiện này? Chuyện gì đã xảy ra cho những cái trí của chúng tôi? Tôi muốn, nếu tôi được phép, có một cuộc đối thoại với ông về vấn đề đó, để tìm ra tại sao cái trí của tôi lại không tinh tế, lại không nhạy bén. Và liệu rằng cái trí này, cái trí đã được đào tạo và giáo dục, có thể thực sự, sâu thẳm trở nên tinh tế và nhạy bén, hiểu rõ một sự việc nào đó ngay tức khắc, cái chất lượng và sự thật hay sự giả dối của nó?”
 
‘Thưa bạn, chúng ta hãy bắt đầu tìm hiểu tại sao chúng ta đã trở nên như thế này. Chắc chắn nó không liên quan đến tuổi già. Đó có phải là cách sống của chúng ta – rượu chè, hút xách, thuốc men, sự hối hả, sự rã rời, sự bận rộn liên tục? Cả bên ngoài lẫn bên trong chúng ta bị bận rộn vào một sự việc nào đó. Đó có phải là bản chất của hiểu biết? Chúng ta được đào tạo để thâu lượm hiểu biết – qua trường cao đẳng, đại học, hay qua làm một công việc đòi hỏi khéo léo. Hiểu biết có là một trong những yếu tố dẫn đến kém sút về tinh tế không? Những bộ não của chúng ta ngập đầy quá nhiều dữ kiện, chúng đã gom góp quá nhiều thông tin, từ truyền hình và từ mọi nguồn nhật báo lẫn tạp chí, và chúng đang ghi nhớ lại bằng mọi khả năng mà chúng có được; chúng đang thâu nhận, đang bám chặt. Vì thế có phải hiểu biết là một trong những yếu tố hủy hoại sự tinh tế không? Nhưng bạn không thể gạt bỏ hiểu biết của bạn hay cất nó đi; bạn phải có hiểu biết. Thưa bạn, bạn phải có hiểu biết để lái một chiếc xe hơi, để viết một lá thư, để thực hiện những công việc làm ăn khác nhau; thậm chí bạn phải có một loại hiểu biết nào đó để cầm một cái xuổng. Dĩ nhiên bạn phải có hiểu biết. Chúng ta phải có hiểu biết trong công việc hàng ngày của thế giới vật chất.
 Nhưng chúng ta đang nói về sự hiểu biết được tích lũy trong thế giới tâm lý, sự hiểu biết bạn có về người vợ, nếu bạn có một người vợ; hiểu biết đó khi sống với người vợ mười ngày hay năm mươi năm đã làm chai lì bộ não của bạn, phải vậy không? Tất cả những kỷ niệm, những hình ảnh đều được lưu trữ ở đó. Chúng ta đang nói về loại hiểu biết bên trong này. Hiểu biết có những tinh tế và hời hợt riêng của nó: khi nào nhượng bộ, khi nào kháng cự, khi nào thâu nhận và khi nào không thâu nhận, nhưng chúng ta đang hỏi: hiểu biết đó không làm cho cái trí của bạn, bộ não của bạn, bị máy móc, bị lặp lại bởi thói quen hay sao? Quyển tự điển bách khoa có tất cả hiểu biết của tất cả mọi người viết trong nó. Tại sao lại không để hiểu biết đó trên kệ và sử dụng nó khi cần thiết? Đừng mang nó trong bộ não của bạn.
 Chúng ta đang hỏi: hiểu biết đó có ngăn cản hiểu rõ ngay lập tức, trực nhận tức khắc, mà mang lại thay đổi, tinh tế không ở trong những từ ngữ? Có phải chúng ta bị điều kiện bởi những tờ báo, bởi xã hội chúng ta sống – mà, một cách tình cờ, chúng ta đã tạo ra, vì mọi con người từ những thế hệ quá khứ đến hiện tại đã tạo ra xã hội này dù ở trong vùng đất này trên thế giới hay bất kỳ vùng đất nào khác? Nó có đang bị điều kiện bởi những tôn giáo tạo khuôn mẫu cho suy nghĩ của chúng ta không? Khi bạn có những niềm tin mãnh liệt vào nhân vật nào đó, vào hình ảnh nào đó, chính cái sức mạnh đó ngăn cản sự tinh tế, sự nhạy bén.
 Có phải chúng ta liên tục bị bận rộn đến độ không còn không gian trong quả tim, trong cái trí của chúng ta – không gian cả bên ngoài lẫn bên trong? Chúng ta cần một tí không gian, nhưng bạn không thể có không gian thuộc vật lý nếu bạn ở trong một thành phố đông đúc, hay bị chen chúc trong gia đình bạn, bị nhồi nhét bởi tất cả những ấn tượng bạn đã thu nhận, những áp lực. Và theo tâm lý phải có không gian – không phải không gian mà tư tưởng có lẽ tưởng tượng ra, không phải không gian của cô lập, không phải không gian phân chia con người, theo chính trị, theo tôn giáo, theo chủng tộc, không phải không gian giữa những châu lục, nhưng một không gian bên trong mà không có trung tâm. Nơi nào có một trung tâm nơi đó có một chu vi, có một đường tròn. Chúng ta không đang nói về không gian như thế.
 Và có phải còn một lý do khác mà tại sao chúng ta không tinh tế, nhạy bén, là vì chúng ta đã trở thành những chuyên gia? Chúng ta có lẽ nhạy bén trong chuyên môn riêng của chúng ta, nhưng người ta tự hỏi, nếu người ta được đào tạo, được chuyên môn hóa, liệu rằng có bất kỳ hiểu rõ nào về bản chất của sầu khổ, đau thương, cô độc và vân vân. Dĩ nhiên bạn không thể được đào tạo để có một cái trí rõ ràng và tốt lành; cái từ ngữ “được đào tạo” có ý là bị điều kiện. Và làm thế nào cái trí bị điều kiện lại có thể rõ ràng được?
 Vì thế tất cả những sự việc này có lẽ là những yếu tố, thưa bạn, ngăn cản chúng ta không có một cái trí rõ ràng, tinh tế và tốt lành.’

“Cảm ơn ông, thưa ông, về cuộc nói chuyện với tôi. Có lẽ, và tôi hy vọng rằng, một số vấn đề ông vừa nói – không phải vì tôi đã hiểu rõ nó hoàn toàn – nhưng vì rằng một số trong những vấn đề ông vừa nói sẽ gieo mầm trong tôi và vì rằng tôi sẽ cho phép cái hạt giống đó lớn lên, mọc xum xuê không bị cản trở. Có lẽ sau đó tôi có thể hiểu rất nhanh một điều gì đó, nhận thức một điều gì đó mà không cần quá nhiều sự phân tích bằng từ ngữ, vô số những lời giảng giải và vân vân. Xin chào ông, thưa ông.”
 
 
 

Thứ sáu, ngày 18 tháng 3 năm 1983.

Tại khu cho chim ăn có hơn một tá chim đang kêu ríu rít, mổ những hạt ngũ cốc, tranh giành, đánh nhau, và khi một con chim lớn bay đến tất cả những con chim nhỏ vẫy cánh bay tứ tung. Khi con chim lớn bay đi rồi tất cả bọn chúng quay trở lại, líu lo, cãi cọ, ríu rít, tạo ra khá nhiều ồn ào. Lúc này một con mèo đi ngang qua và có sự náo động, những tiếng rít và thật nhiều lộn xộn. Con mèo bị đuổi đi – đó là một trong những con mèo hoang, không phải một con mèo nuôi; có nhiều mèo hoang quanh đây thuộc mọi kích cỡ, hình thể và màu sắc khác nhau. Tại khu cho ăn suốt ngày đều có chim chóc, những con nhỏ và những con lớn, và rồi thì một con chim giẻ cùi la mắng mọi sinh vật, toàn bộ vũ trụ, và đuổi những con chim khác đi – hay đúng hơn chúng bay đi khi nó đến. Chúng rất cảnh giác những con mèo. Và khi chiều tối đến gần mọi chim chóc đều đi hết để lại tĩnh lặng, yên ổn, thanh bình. Những con mèo đến và đi, nhưng không còn những con chim.
 Sáng hôm đó những đám mây đầy ánh sáng và trong không khí có sự hứa hẹn của nhiều cơn mưa hơn nữa. Trong vài tuần qua đã có mưa liên tục. Có một cái hồ nhân tạo và mực nước dâng lên ngay mép bờ. Tất cả những chiếc lá xanh, những lùm bụi và những cây cao đang chờ đợi mặt trời, không rực rỡ lắm như mặt trời ở California; nó đã không ló dạng trong nhiều ngày rồi.

 Người ta thắc mắc không hiểu tương lai của nhân loại sẽ ra sao, tương lai của các em bé kia mà bạn trông thấy đang la hét, đang nô đùa – những khuôn mặt rất dễ thương, thanh thoát và hạnh phúc như thế – tương lai của các em ra sao? Tương lai là sự việc gì chúng ta là lúc này. Điều này đã được lịch sử chứng minh trong nhiều ngàn năm – sống và chết, và mọi công việc nhọc nhằn của cuộc sống chúng ta. Chúng ta có vẻ chẳng lưu tâm gì đến tương lai cả. Chúng ta xem thấy trên truyền hình những giải trí vô tận từ sáng đến khuya, ngoại trừ một hay hai kênh, nhưng chúng quá vắn tắt và không nghiêm túc lắm. Trẻ em được giải trí. Tất cả những kênh thương mại đều duy trì cảm giác rằng bạn đang được giải trí. Và việc này hầu như đang xảy ra khắp mọi nơi trên thế giới. Tương lai của các em bé này sẽ ra sao? Có giải trí và thể thao – ba mươi, bốn mươi ngàn người đang xem, đang la hét khan cả cổ họng, để cổ vũ một ít người trong một sân vận động. Và bạn cũng đi xem một buổi lễ nào đó được trình diễn trong một thánh đường lớn, một nghi thức tôn giáo nào đó, và việc đó cũng là một hình thức giải trí, chỉ có bạn gọi nó là thiêng liêng, tôn giáo, nhưng nó vẫn là một giải trí – một trải nghiệm lãng mạn đầy cảm tính – một cảm xúc của sự cuồng tín. Quan sát tất cả sự việc này trong mọi vùng đất khác nhau của thế giới, quan sát cái trí bị bận rộn bởi vui chơi, giải trí, thể thao, người ta chắc chắn phải hỏi, nếu người ta trong chừng mực nào đó có quan tâm đến: tương lai là gì? Chắc chắn giống hệt trong những hình thức khác? Muôn vẻ vui chơi giải trí?
 Vì thế bạn phải suy xét kỹ, nếu bạn hoàn toàn ý thức được chuyện gì đang xảy ra cho bạn, những thế giới của giải trí và thể thao đang thu hút cái trí của bạn, đang định hình cuộc sống của bạn như thế nào? Tất cả việc này đang dẫn tới đâu? Hay có lẽ bạn chẳng quan tâm gì cả? Bạn có thể không quan tâm đến ngày mai. Có thể bạn không thèm suy nghĩ về nó, hoặc là, nếu có, bạn có lẽ nói rằng nó quá phức tạp, quá kinh hãi, quá nguy hiểm khi nghĩ về những năm sắp đến – không phải về tuổi già riêng của bạn nhưng về số mạng, nếu chúng ta có thể dùng từ ngữ đó, kết quả của cách sống hiện nay của chúng ta, bị ngập đầy mọi loại theo đuổi và cảm giác trữ tình, xúc cảm lẫn lãng mạn và toàn thế giới của vui chơi giải trí đang tác động vào cái trí của bạn. Nếu bạn hoàn toàn ý thức được tất cả sự việc này, tương lai của nhân loại là gì?
 Như chúng ta đã nói lúc trước, tương lai là cái gì bạn là lúc này. Nếu không có thay đổi – không phải những sửa đổi trên bề mặt, những điều chỉnh hời hợt để phù hợp đến bất kỳ khuôn mẫu nào, thuộc chính trị, thuộc tôn giáo hay xã hội, nhưng sự thay đổi sâu sắc hơn, đòi hỏi chú ý của bạn, trân trọng của bạn, thương yêu của bạn – nếu không có một thay đổi cơ bản, tương lai là điều gì mà bạn đang làm mỗi ngày của cuộc sống chúng ta trong hiện tại. Thay đổi là một từ ngữ khá khó khăn. Thay đổi đến cái gì? Thay đổi đến một khuôn mẫu khác? Đến một khái niệm khác? Đến một cơ cấu tôn giáo hoặc chính trị nào khác? Thay đổi từ sự việc này qua sự việc khác? Điều đó vẫn còn ở trong lãnh vực của tư tưởng, hay ở trong lãnh vực của “cái gì là”. Thay đổi đến cái bị chiếu rọi bởi tư tưởng, bị lập thành công thức bởi tư tưởng, bị khẳng định theo vật chất.
 Vì thế người ta phải tìm hiểu cẩn thận từ ngữ thay đổi này. Liệu rằng có một thay đổi nếu có một động cơ hay không? Liệu rằng có một thay đổi nếu có một phương hướng riêng, một đích đến riêng, một kết luận có vẻ khôn ngoan, hợp lý? Hay có lẽ một cụm từ đẹp đẽ hơn “kết thúc của cái gì là”. Kết thúc, không phải chuyển động của “cái gì là” đến “cái gì nên là”. Điều đó không là thay đổi. Nhưng từ ngữ kết thúc, từ ngữ ngưng lại, cái từ – cái từ ngữ đúng là gì đây? – Tôi nghĩ từ ngữ kết thúc là một từ ngữ chấp nhận được vì vậy chúng ta hãy dùng từ ngữ đó. Kết thúc. Nhưng nếu kết thúc có một động cơ, một mục đích, là một vấn đề của sự quyết định, lúc đó nó chỉ là một thay đổi từ sự việc này qua một sự việc khác. Từ ngữ quyết định ngụ ý hành động của ý chí. “Tôi sẽ làm việc này”; “tôi sẽ không làm việc kia”. Khi ham muốn chen vào động thái kết thúc, ham muốn đó trở thành nguyên nhân của kết thúc. Nơi nào có một nguyên nhân nơi đó có một động cơ và vì thế không có kết thúc thực sự .
 Thế kỷ hai mươi đã có quá nhiều thay đổi được tạo ra bởi hai cuộc chiến tranh khảm khốc, và chủ nghĩa duy vật biện chứng, và chủ nghĩa hoài nghi những tín điều, những hoạt động, những nghi lễ tôn giáo và vân vân, ngoại trừ thế giới công nghệ đã tạo nên rất nhiều thay đổi, và sẽ có nhiều thay đổi thêm nữa khi máy vi tính được phát triển hoàn toàn – bạn chỉ mới ở điểm xuất phát của nó. Lúc mà máy vi tính thâu tóm quyền hành lãnh đạo, điều gì sẽ xảy ra cho những cái trí của con người chúng ta? Đó là một vấn đề khác hẳn mà chúng ta sẽ bàn đến khi có dịp.
 Khi công nghệ giải trí cai quản, như nó đang từ từ tác động lúc này, khi những người trẻ tuổi, những sinh viên học sinh, trẻ em, liên tục bị xúi giục và kích động đến vui thú, đến thị hiếu sở thích, đến khoái lạc giác quan, những từ ngữ kềm hãm và mộc mạc không còn được nhắc đến, thậm chí chẳng khi nào thèm nghĩ đến. Sự khổ hạnh của những thầy tu, những khất sĩ, những người khước từ thế giới, khoác vào thân thể họ một bộ đồng phục nào đó hay chỉ một mảnh vải – khước từ thế giới vật chất này chắc chắn không là mộc mạc. Có thể bạn sẽ không thèm lắng nghe điều này, lắng nghe những hàm ý của mộc mạc là gì. Khi bạn được nuôi nấng từ niên thiếu để giải khuây hoặc lẩn tránh khỏi chính bạn nhờ vào giải trí, tôn giáo hay hình thức khác, và khi hầu hết những nhà tâm lý học đều nói rằng bạn phải bộc lộ mọi thứ bạn cảm thấy và rằng mọi hình thức kềm hãm hay chế ngự đều là nguyên nhân gây tổn hại, dẫn đến vô số dạng loạn thần kinh, tự nhiên bạn lún sâu mỗi lúc lại nhiều thêm vào thế giới của thể thao, vui chơi, giải trí, tất cả giúp bạn tẩu thoát khỏi chính bạn, khỏi bạn là gì.
 Hiểu rõ bản chất của bạn là gì, không có mọi xuyên tạc, không có mọi thành kiến, không có mọi phản ứng đến những điều bạn khám phá về bạn là gì, là khởi đầu của mộc mạc. Quan sát, ý thức, về mỗi một tư tưởng, mỗi một cảm giác, không kềm hãm nó, không kiểm soát nó, nhưng quan sát nó, giống như quan sát một con chim đang bay, không có những thành kiến và xuyên tạc riêng của bạn – quan sát đó tạo ra một tỉnh thức lạ thường của mộc mạc vượt khỏi mọi kềm hãm, mọi đối xử ngu xuẩn với bản thân và mọi ý tưởng tự tu dưỡng, tự thành tựu này. Tất cả sự việc đó khá trẻ con. Trong quan sát này có được tự do vô hạn và trong tự do đó có cảm thấy cao quý của mộc mạc. Nhưng nếu bạn nói tất cả sự việc này cho một nhóm sinh viên học sinh hay trẻ em ngày nay, chúng có thể chán nản nhìn ra cửa sổ vì thế giới này xúi giục việc theo đuổi vui thú riêng của nó.
 Một con sóc lớn màu nâu vàng tuột xuống từ một cái cây và chạy thẳng đến khu cho ăn, nhấm nháp một ít hạt, ngồi ngay trên đống hạt đó, nhìn quanh bằng đôi mắt to tròn, đuôi vểnh lên, uốn cong, một con vật tuyệt vời. Nó ngồi đó trong chốc lát hay như thế, leo xuống, men theo một ít tảng đá và sau đó phóng vụt đến cái cây rồi leo lên, và biến mất.

 Có vẻ rằng con người luôn luôn tẩu thoát khỏi chính anh ấy, khỏi anh ấy là gì, khỏi anh ấy đang đi đâu, khỏi tất cả việc này hàm ý gì – vũ trụ, cuộc sống hàng ngày của chúng ta, đang chết và đang khởi đầu. Lạ lùng khi chúng ta không bao giờ nhận ra rằng dù chúng ta có thể tẩu thoát khỏi chính mình nhiều bao nhiêu chăng nữa, dù chúng ta lang thang đi khỏi có ý thức, cố ý hay vô tình, nhỏ nhiệm nhiều bao nhiêu chăng nữa, sự xung đột, sự vui thú, sự đau khổ, sự sợ hãi và vân vân luôn luôn ở đó. Chúng thống trị ở mức độ cơ bản nhất. Bạn có lẽ cố gắng đè nén chúng, bạn có lẽ cố gắng gạt chúng đi một cách có dụng ý bằng một động thái của ý chí nhưng chúng lộ mặt lại. Và vui thú là một trong những nhân tố thống trị nhất; nó cũng kèm theo cùng những xung đột, cùng đau thương, cùng nhàm chán. Chán ngấy vui thú và phiền muộn là thành phần của hỗn loạn này trong cuộc sống chúng ta. Bạn không thể tẩu thoát nó, người bạn của tôi. Bạn không thể tẩu thoát khỏi sự hỗn loạn không đáy thăm thẳm này nếu bạn không thật lòng suy nghĩ về nó, không những suy nghĩ mà còn phải thấy bằng chú ý cẩn thận, quan sát siêng năng, toàn bộ chuyển động tư tưởng và cái tôi. Bạn có lẽ nói rằng tất cả việc này quá mệt mỏi, có lẽ không cần thiết. Nhưng nếu bạn không chú ý việc này, không chú ý thật cẩn thận, tương lai không những sẽ hủy hoại nhiều hơn, không thể chịu đựng nổi nhiều hơn mà còn không chút ý nghĩa gì cả. Tất cả việc này không là một quan điểm gây phiền muộn và làm nản lòng, nó thực sự là như vậy. Bạn là gì lúc này là bạn sẽ là gì trong những ngày sắp đến. Bạn không thể lẩn tránh nó. Nó rõ ràng như mặt trời mọc và lặn. Đây là sự chia sẻ của tất cả mọi người, của tất cả nhân loại, nếu tất cả chúng ta không thay đổi, mỗi người chúng ta, không thay đổi đến một sự việc gì đó mà không còn bị chiếu rọi bởi tư tưởng.
 
 

Thứ sáu, ngày 25 tháng 3 năm 1983

Hôm nay là ngày thứ hai của một buổi sáng mùa xuân. Thật dễ thương. Ở đây đẹp quá sức tưởng tượng. Đêm qua mưa rất lớn và mọi sự vật lại được tắm rửa sạch sẽ và mọi chiếc lá đang óng ánh rực rỡ trong ánh mặt trời. Có hương thơm trong không khí của nhiều bông hoa và bầu trời xanh, điểm thêm những đám mây lãng đãng. Vẻ đẹp của một buổi sáng như thế không còn thời gian. Nó không là buổi sáng này: nó là buổi sáng của toàn thế giới. Nó là buổi sáng của một ngàn ngày hôm qua. Nó là buổi sáng mà người ta hy vọng sẽ tiếp tục, sẽ kéo dài vô tận. Nó là một buổi sáng đầy ánh mặt trời dịu dàng, lấp lánh, rõ ràng và không khí ở đây rất tinh khiết, khá cao trên thung lũng. Những cây cam và những quả cam vàng bóng đã được rửa sạch sẽ và chúng đang chiếu sáng như thể đó là buổi sáng đầu tiên trong ngày chào đời của chúng. Quả đất ảm đạm do cơn mưa và có tuyết trên những hòn núi cao. Thực sự là một buổi sáng không thời gian.
 Ra ngoài thung lũng những hòn núi xa xa bao bọc thung lũng này háo hức nghênh đón mặt trời, vì đã có một đêm lạnh lẽo và tất cả những tảng đá lớn lẫn đá cuội và con suối nhỏ dường như đều tỉnh thức và đầy sức sống.
 Bạn ngồi yên lặng xa khỏi mọi thứ và nhìn bầu trời xanh, cảm thấy toàn quả đất, sự thuần khiết và dễ yêu của mọi sự vật sống và chuyển động trên quả đất này – tất nhiên ngoại trừ con người. Con người là anh ấy là gì lúc này sau hàng ngàn thế kỷ của thời gian. Và có lẽ anh ấy sẽ tiếp tục trong kiểu sống tương tự. Thời gian, sự tiến hóa, đã mang anh ấy đến anh ấy là gì lúc này. Tương lai là anh ấy là gì, nếu, dĩ nhiên, không có một thay đổi thâm sâu và vĩnh viễn của toàn bộ tinh thần anh ấy.
 Thời gian đã trở nên quá quan trọng cho con người, cho tất cả chúng ta – thời gian để học hỏi, thời gian để có một kỹ năng, thời gian để trở thành và thời gian để chết, thời gian cả phía bên ngoài trong thế giới vật chất lẫn thời gian bên trong thế giới tâm lý. Rất cần có thời gian để học một ngôn ngữ, để học cách lái xe, để học cách nói năng, để có được kiến thức. Nếu bạn không có thời gian bạn không thể sắp xếp mọi thứ vào nhau để xây dựng một ngôi nhà; bạn phải có thời gian để chồng viên gạch này lên một viên gạch khác. Bạn phải có thời gian để đi từ đây đến nơi bạn muốn đi. Thời gian là một yếu tố lạ kỳ trong cuộc sống của chúng ta – để có được, để loại bỏ, để hồi phục, để viết một lá thư đơn giản. Và chúng ta dường như nghĩ rằng chúng ta cần thời gian tâm lý, thời gian của cái gì đã là, được bổ sung lúc này và tiếp tục trong tương lai. Thời gian là quá khứ, hiện tại và tương lai. Con người phía bên trong đặt hy vọng của anh ấy vào thời gian, hy vọng là thời gian, tương lai, những ngày mai vô tận, thời gian để trở thành phía bên trong – người ta là “cái này”, người ta sẽ trở thành “cái kia”. Trở thành, giống như trong thế giới vật chất, từ một công nhân kém đến một công nhân giỏi, từ vị trí vô dụng đến vị trí cao nhất trong một nghề nghiệp nào đó – trở thành.
 Chúng ta nghĩ rằng chúng ta cần thời gian để thay đổi từ “cái này” đến “cái kia”. Chính những từ ngữ “thay đổi” và “hy vọng” theo bản chất ám chỉ thời gian. Người ta có thể hiểu rằng thời gian cần thiết để đi lại, để đến một phi trường, để hạ cánh sau một chuyến bay dài đến một nơi mong muốn. Nơi mong muốn là tương lai. Điều đó khá rõ ràng và thời gian cần thiết trong lãnh vực của thành tựu, đạt được, trở nên tài giỏi trong một nghề nghiệp nào đó, trong một nghề nghiệp yêu cầu sự đào tạo. Ở đó, thời gian dường như không chỉ cần thiết mà còn phải tồn tại. Và trong thế giới của tinh thần cái chuyển động tương tự này, cái trở thành này, được chấp nhận. Nhưng có trở thành thuộc tâm lý không? Chúng ta không bao giờ nghi vấn điều đó. Chúng ta đã chấp nhận nó như tự nhiên. Những tôn giáo, những quyển sách theo thuyết tiến hóa đã thông báo cho chúng ta rằng chúng ta cần thời gian để thay đổi từ “cái gì là” đến “cái gì nên là”. Khoảng cách được bao phủ là thời gian. Và chúng ta đã chấp nhận rằng có vui thú và đau khổ nào đó trong trở thành không bạo lực khi một người có tánh bạo lực, rằng muốn thành tựu lý tưởng đó cần một số lượng thời gian to lớn. Và chúng ta đã tuân theo khuôn mẫu này suốt những ngày của cuộc đời chúng ta, mù quáng, không bao giờ nghi vấn. Chúng ta không ngờ vực. Chúng ta tuân theo khuôn mẫu truyền thống cổ xưa. Và có lẽ đó là một trong những khốn khổ của con người – hy vọng của thành tựu, và đau khổ khi thành tựu đó, hy vọng đó, không thực hiện được, không đạt được dễ dàng .
 Liệu rằng thực sự có thời gian trong thế giới tâm lý – đó là thay đổi cái là đến một sự việc gì đó hoàn toàn khác biệt? Tại sao những lý tưởng, những học thuyết, dù là chính trị hay tôn giáo lại tồn tại? Đó không là một trong những khái niệm phân chia của con người mà đã tạo ra xung đột hay sao? Rốt cuộc, những học thuyết, trái, phải hay trung lập, được sắp xếp vào chung bởi nghiên cứu, bởi hoạt động của tư tưởng, cân nhắc, ước lượng, đánh giá và đạt đến một kết luận, và thế là đóng chặt cánh cửa vào tất cả sự tìm hiểu đầy đủ hơn. Những học thuyết đã có mặt có lẽ lâu bằng thời gian con người có thể nhớ được. Chúng cũng giống như niềm tin hay sự trung thành mà tách rời con người ra khỏi con người. Và sự tách rời này xảy ra qua thời gian. “Cái tôi lệ thuộc”, cái tôi làm chủ, cái bản ngã, cái con người, từ gia đình đến nhóm người, đến bộ lạc, đến quốc gia. Người ta thắc mắc liệu rằng có khi nào những phân chia kiểu bộ lạc này được xóa sạch đi. Con người đã cố gắng thống nhất những quốc gia, mà thực sự chỉ là chủ nghĩa bộ lạc được tôn vinh. Bạn không thể thống nhất những quốc gia. Chúng sẽ luôn luôn tách rời. Sự tiến hóa có những nhóm tách rời. Chúng ta duy trì những chiến tranh, thuộc tôn giáo và những vấn đề khác. Và thời gian sẽ không thay đổi việc này. Hiểu biết, trải nghiệm, những kết luận chính xác, sẽ không bao giờ tạo nên sự hiểu rõ toàn cầu đó, sự liên hệ toàn cầu đó, một cái trí toàn cầu.
 Vì thế câu hỏi là: liệu có thể tạo ra một thay đổi trong “cái gì là”, thực tại, hoàn toàn bất chấp chuyển động của thời gian? Liệu có thể thay đổi bạo lực – không phải bằng cách trở thành không bạo lực, việc đó rõ ràng chỉ là sự đối nghịch của “cái gì là”? Đối nghịch của “cái gì là” hiển nhiên là một chuyển động khác của tư tưởng. Câu hỏi của chúng ta là: liệu rằng đố kỵ, cùng tất cả những biểu hiện của nó, có thể được thay đổi mà không có thời gian liên quan đến, biết rằng chính từ ngữ thay đổi ám chỉ thời gian – thậm chí không được biến đổi, vì chính từ ngữ biến đổi có nghĩa là chuyển từ một dạng này qua một dạng khác – nhưng kết thúc hoàn toàn đố kỵ mà không cần thời gian?
 Thời gian là tư tưởng. Thời gian là quá khứ. Thời gian là động cơ. Nếu không có bất kỳ động cơ nào liệu rằng có thể có – và chúng ta sẽ dùng từ ngữ – thay đổi? Chính từ ngữ động cơ không phải đã ngụ ý một phương hướng, một kết luận hay sao? Và khi có một động cơ thì thực sự không có thay đổi nào cả. Lại nữa ham muốn là một sự việc khá phức tạp, phức tạp trong cấu trúc của nó. Ham muốn để tạo ra một thay đổi, hay quyết tâm để thay đổi, trở thành động cơ và vì vậy động cơ đó xuyên tạc cái đó mà phải được thay đổi, cái đó mà phải kết thúc. Kết thúc không có thời gian.
 
 Những đám mây đang vần vũ quanh hòn núi, những đám mây đang di chuyển che kín mặt trời và có thể sẽ lại có mưa, giống như ngày hôm qua. Vì ở đây trong vùng đất này của thế giới đang là mùa mưa. Không bao giờ có mưa vào thời gian mùa hè; khi thời tiết nóng và khô, thung lũng này là sa mạc. Ra xa khỏi những quả đồi là sa mạc nằm ngoài đó, trải rộng, vô tận, ảm đạm và lộng gió. Và vào những thời điểm khác nó lại rất đẹp đẽ, rất mênh mông trong không gian của nó. Chính mênh mông của nó biến nó thành một sa mạc. Khi mùa xuân không còn nó càng ngày càng nóng lên và cây cối dường như úa tàn và các bông hoa không còn hiện diện và khí nóng khô khan làm cho mọi sự vật sạch sẽ lại.

 “Tại sao ông lại nói, thưa ông, rằng thời gian không cần thiết cho sự thay đổi?”

 ‘Chúng ta hãy cùng nhau tìm ra điều gì là sự thật của vấn đề này, không phải chấp nhận điều gì người ta đã nói, hay là không đồng ý, nhưng cùng nhau có một cuộc đối thoại để tìm hiểu kỹ càng vấn đề này. Người ta được giáo dục để tin tưởng và theo truyền thống thời gian là yếu tố cần thiết cho sự thay đổi. Điều đó đúng, phải không? Thời gian được sử dụng để trở thành từ người ta là gì đến cái gì đó lớn lao hơn, đến cái gì đó quan trọng hơn. Chúng ta không đang nói về thời gian vật chất, thời gian cần thiết để đạt được một kỹ năng vật chất, nhưng đúng hơn chúng ta đang suy xét liệu rằng cái tinh thần có thể trở thành lớn lao hơn nó là gì, tốt lành hơn nó là gì, đến được một trạng thái ý thức cao hơn. Đó là toàn bộ chuyển động của đo lường, so sánh. Cùng nhau chúng ta đang hỏi, phải vậy không, thay đổi ám chỉ điều gì? Chúng ta sống trong vô trât tự, hoang mang, bất ổn, phản ứng chống lại việc này và ủng hộ việc kia. Chúng ta đang tìm kiếm phần thưởng và đang lẩn tránh hình phạt. Chúng ta muốn an toàn, tuy nhiên mọi thứ chúng ta làm dường như tạo ra mất an toàn. Việc này, và nhiều hơn nữa, gây ra vô trật tự trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Bạn không thể vô trật tự trong kinh doanh, ví dụ như vậy, hay cẩu thả. Bạn phải chính xác, suy nghĩ rõ ràng, hợp lý. Nhưng chúng ta lại không mang cùng thái độ đó vào thế giới tâm lý. Chúng ta có sự thôi thúc liên tục này để chuyển động ra khỏi “cái gì là”, để trở thành một việc gì đó khác hẳn hiểu rõ về “cái gì là”, để trốn tránh những nguyên nhân của vô trật tự.’

“Điều đó tôi hiểu được”, người tìm hiểu nói. “Chúng ta luôn tẩu thoát khỏi ‘cái gì là’. Chúng ta không bao giờ suy xét cẩn thận, tỉ mỉ, việc gì đang diễn tiến, việc gì đang xảy ra lúc này trong mỗi con người chúng ta. Chúng ta luôn cố gắng đè nén hoặc lướt qua ‘cái gì là’. Nếu chúng ta có nhiều đau khổ, thuộc tâm lý, bên trong, chúng ta không bao giờ nghiền ngẫm nó cẩn thận. Chúng ta muốn ngay lập tức xóa sạch nó, tìm ra một an ủi nào đó. Và luôn luôn có sự chiến đấu này để đạt đến được một trạng thái không có đau khổ, không còn vô trật tự. Nhưng chính nỗ lực để tạo ra trật tự dường như lại gia tăng vô trật tự, hay lại sinh sôi những vấn đề khác.”

‘Tôi không hiểu bạn có nhận thấy rằng khi các nhà chính trị cố gắng giải quyết một vấn đề, chính cái giải pháp đó nhân lên vô số những vấn đề khác. Sự việc này đang luôn luôn xảy ra lặp đi và lặp lại.’
 
“Có phải ông đang nói, thưa ông, rằng thời gian không là một nhân tố của sự thay đổi? Tôi có thể nắm bắt việc này mang máng nhưng tôi hoàn toàn không chắc chắn rằng tôi thấu hiểu nó thực sự. Có đúng là ông đang nói rằng nếu tôi có một động cơ cho sự thay đổi, chính động cơ đó trở thành một cản trở cho sự thay đổi, vì động cơ đó là ham muốn của tôi, thôi thúc của tôi để thoát khỏi vấn đề gây khó chịu hay gây bực dọc và đến được một sự việc nào đó cho hài lòng nhiều hơn, sẽ cho tôi hạnh phúc lớn lao hơn. Vì thế một động cơ hay một nguyên nhân đã ra lệnh sẵn, hay đã tạo hình dạng cho đoạn kết, đoạn kết tâm lý. Điều này tôi hiểu được. Tôi đang có được một tia sáng lờ mờ về điều gì ông đang nói. Tôi đang bắt đầu cảm thấy ẩn ý của sự thay đổi không có thời gian.”

 ‘Vì thế hãy cho phép chúng ta đặt một câu hỏi: liệu rằng có một trực nhận không thời gian của “cái là”? Đó là, nhìn ngắm, quan sát “cái gì là” mà không có quá khứ, không có tất cả những ký ức đã tích lũy, tên tuổi, những từ ngữ, những phản ứng – nhìn ngắm cảm thấy đó, phản ứng đó, mà chúng ta gọi là, cho phép chúng ta nói, đố kỵ. Quan sát cảm thấy này mà không có người tác động, người tác động chính là mọi hồi tưởng của những sự việc đã xảy ra trước kia.
 Thời gian không chỉ là sự ló dạng và biến mất của mặt trời, hay là ngày hôm qua, ngày hôm nay và ngày mai. Thời gian còn phức tạp hơn nhiều, rối ren hơn nhiều, tinh tế hơn nhiều. Và thực sự muốn hiểu rõ bản chất và chiều sâu của thời gian người ta phải suy nghĩ kỹ càng liệu rằng thời gian có một kết thúc – không phải thời gian giả tạo và cũng không phải sự tưởng tượng mà hình dung ra quá nhiều những sự việc có thể xảy ra đầy lãng mạn và kỳ quặc – nhưng liệu thời gian, thực sự, có thật, trong phạm vi của tinh thần, có thể bằng cách nào kết thúc được không? Đó chính là câu hỏi. Người ta có thể phân tích bản chất của thời gian, tìm hiểu nó, và cố gắng hiểu rõ liệu rằng sự tiếp tục của cái tinh thần là một sự thật hay nó là niềm hy vọng vô vọng của con người để bám chặt vào một sự việc nào đó mà sẽ cho anh ta một loại an toàn, an ủi nào đó. Thời gian có cội gốc của nó trong thiên đàng không? Khi bạn quan sát bầu trời, những hành tinh và vô số các vì sao, liệu rằng vũ trụ đó có thể hiểu được bởi đặc tính bị giới hạn vào thời gian của cái trí không? Thời gian có cần thiết để nắm bắt, để hiểu rõ, toàn chuyển động của vũ trụ và của con người – để ngay tức khắc thấy được cái đó mà luôn luôn là sự thật?
 Người ta nên thực sự, nếu người ta được phép vạch rõ, thuộc lòng nó trong cái trí của bạn, không phải suy nghĩ về nó, nhưng chỉ quan sát toàn chuyển động của thời gian, mà thực sự là chuyển động của tư tưởng. Tư tưởng và thời gian không là hai sự việc khác biệt, hai chuyển động, hành động khác biệt. Thời gian là tư tưởng và tư tưởng là thời gian. Liệu rằng có được, nói một cách khác, sự kết thúc hoàn toàn của tư tưởng? Đó là, sự kết thúc của hiểu biết? Hiểu biết là thời gian, tư tưởng là thời gian, và chúng ta đang hỏi liệu rằng cái qui trình đang tích lũy này của hiểu biết, đang thâu lượm mỗi lúc một nhiều thông tin hơn, đang theo đuổi mỗi lúc một nhiều những phức tạp của sự tồn tại hơn, có thể kết thúc? Tư tưởng, mà rốt cuộc là bản thể của cái tinh thần, những sợ hãi, những vui thú, những lo âu, sự cô độc, sự đau khổ và ý niệm của cái tôi – cái tôi như tách khỏi một cái khác – cái hoạt động tự cho mình là trung tâm của tánh vị kỷ này, tất cả sự việc đó có thể kết thúc được không? Khi chết đến sẽ có kết thúc của tất cả sự việc đó. Nhưng chúng ta không đang nói về chết, kết thúc cuối cùng, nhưng liệu rằng chúng ta có thể thực sự trực nhận rằng tư tưởng, thời gian có một kết thúc.
 Rốt cuộc hiểu biết là sự tích lũy qua thời gian của vô số trải nghiệm, sự ghi lại của vô số biến cố, vô số sự việc xảy ra, và vân vân; sự ghi lại này được lưu trữ tự nhiên trong bộ não, sự ghi lại này là bản thể của thời gian. Liệu rằng chúng ta có thể tìm ra được khi nào sự ghi lại là cần thiết, và liệu rằng sự ghi lại thuộc tâm lý có cần thiết chút nào không? Việc đó không đang phân chia hiểu biết và kỹ năng cần thiết, nhưng đang bắt đầu hiểu rõ bản chất của sự ghi lại, tại sao con người ghi lại và từ ghi lại đó phản ứng và hành động. Khi người ta bị sỉ nhục hay bị tổn thương tâm lý bởi một từ ngữ, bởi một cử chỉ, bởi một hành động, tại sao sự tổn thương đó cần được ghi lại? Liệu rằng có thể không ghi lại sự nịnh nọt hay sỉ nhục để cho cái tinh thần không bao giờ bị làm bề bộn, để cho nó có không gian bao la, và cái tinh thần mà chúng ta ý thức về nó như “cái tôi”, lại nữa được tập hợp bởi tư tưởng và thời gian, đến được một kết thúc? Chúng ta luôn luôn sợ hãi về một sự việc nào đó mà chúng ta chưa bao giờ thấy, chưa bao giờ trực nhận – một sự việc nào đó mà không được trải nghiệm. Bạn không thể trải nghiệm sự thật. Muốn trải nghiệm phải có người trải nghiệm. Người trải nghiệm là kết quả của thời gian, ký ức, hiểu biết được tích lũy và vân vân.
 Như chúng ta đã nói từ đầu, thời gian đòi hỏi hiểu rõ đầy chú ý, cảnh giác, nhạy bén. Trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta liệu rằng chúng ta có thể tồn tại mà không cần ý tưởng của tương lai không? Không phải ý tưởng – hãy tha thứ cho tôi, không phải từ ngữ ý tưởng – nhưng liệu rằng con người có thể sống không thời gian, ở bên trong? Cội gốc của thiên đàng không ở trong thời gian và tư tưởng.’
 
 “Thưa ông, điều gì ông nói đúng là, trong cuộc sống hàng ngày, đã trở thành một sự thật. Nhiều lời bày tỏ của ông về thời gian và tư tưởng dường như lúc này, trong khi tôi đang lắng nghe ông, thật đơn giản, thật rõ ràng, và có lẽ trong một hay hai giây có sự kết thúc hay ngừng nghỉ của thời gian. Nhưng khi tôi quay trở lại công việc hàng ngày thông thường của tôi, sự rã rời và chán ngắt của tất cả công việc đó, ngay cả vui thú cũng trở nên khá tẻ nhạt – khi tôi quay trở lại tôi sẽ giẵm vào lối mòn cũ. Có vẻ quá khó khăn khi buông bỏ xâu chuỗi rối ren của dòng sống và nhìn, không còn phản ứng, vào phương cách của thời gian. Nhưng tôi đang bắt đầu hiểu rõ [và tôi hy vọng việc đó không chỉ bằng lời nói] rằng có một khả năng có thể được của không ghi lại, nếu tôi được phép sử dụng từ ngữ đó. Tôi nhận ra rằng tôi là sự ghi lại. Tôi đã lập trình để là sự việc này hay sự việc kia. Người ta có thể hiểu việc đó khá dễ dàng và có lẽ dẹp bỏ tất cả việc đó vào một xó. Nhưng kết thúc tư tưởng và những rối ren của thời gian cần nhiều quan sát, nhiều tra vấn tỉ mỉ. Nhưng ai sẽ tra vấn, vì chính người tra vấn là kết quả của thời gian? Tôi nắm bắt được một cái gì đó. Ông thực sự đang nói; chỉ cần quan sát mà không có bất kỳ phản ứng nào, chú ý hoàn toàn đến những sự việc thông thường của cuộc sống và ngay đó khám phá ra khả năng có thể thực hiện được sự kết thúc của thời gian và tư tưởng. Thật vô cùng cảm ơn ông về cuộc nói chuyện lý thú này.”
 
 
 

Thứ năm, ngày 31 tháng 3 năm 1983

Đang có mưa suốt ngày và những đám mây hạ thấp trên thung lũng và những quả đồi và núi non. Bạn không thể trông thấy những quả đồi. Sáng nay khá ảm đạm nhưng có những chiếc lá non, những đóa hoa vừa nở, và những thứ nhỏ bé đang tăng trưởng nhanh. Đây là mùa xuân và có tất cả sự kiện này, mây và u ám. Quả đất đang sống lại sau mùa đông và trong sống lại này có vẻ đẹp tuyệt vời. Hầu như đã có mưa liên tục suốt một tháng rưỡi vừa qua; đã có những cơn bão và gió lớn, phá hủy nhiều nhà cửa và đất bên sườn đồi sạt lở. Tất cả mọi thứ ven theo bờ biển đều bị tàn phá khủng khiếp. Trong vùng đất này của quốc gia mọi sự vật dường như quá phi lý ngông cuồng. Không bao giờ giống nhau từ mùa đông này đến mùa đông khác. Vào một mùa đông bạn có lẽ hiếm gặp một cơn mưa, nhưng trong những mùa đông khác có lẽ lại có những trận mưa ác liệt nhất, những con sóng to lớn đầy hung tợn, đường sá được nước biển rửa sạch sẽ, và mặc dù là mùa xuân nhưng thời tiết xấu không bao giờ hòa nhã với đất đai.

Có những cuộc biểu tình khắp quốc gia chống lại những loại chiến tranh đặc biệt, chống lại sự hủy diệt của vũ khí hạt nhân. Có những ủng hộ và phản đối. Những chính trị gia nói về sự phòng vệ, nhưng thật ra không có phòng vệ gì cả; chỉ có chiến tranh, chỉ có đang giết chết hàng triệu con người. Đây là một tình huống khá khó khăn. Nó là một vấn đề hóc búa mà con người đang đối diện. Một phe muốn bành trướng theo cách riêng, phe còn lại đang hung hăng đẩy mạnh, bán vũ khí, tạo ra những học thuyết rõ rệt nào đó và xâm lăng những quốc gia khác.
Lúc này con người đang đưa ra một câu hỏi đáng lẽ anh ấy phải đặt cho chính mình cách đây nhiều năm, không phải tại giây phút cuối cùng này. Anh âý đang chuẩn bị những cuộc chiến tranh suốt những ngày trong cuộc đời anh ấy. Bất hạnh thay chuẩn bị cho chiến tranh lại có vẻ là khuynh hướng tự nhiên của chúng ta. Đã lún quá sâu vào con đường đó và bây giờ chúng ta lại đang nói: chúng ta sẽ phải làm gì đây? Chúng ta, những con người dự định làm gì? Thật ra đối diện vấn đề này, trách nhiệm của chúng ta là gì? Đây là điều gì mà loài người hiện nay của chúng ta thực sự đang đối diện, chứ không phải chúng ta nên phát minh và chế tạo các loại dụng cụ chiến tranh nào. Chúng ta luôn luôn tạo tác một khủng hoảng và sau đó lại tự hỏi phải giải quyết ra sao. Bị trao tặng tình huống như hiện nay, các chính trị gia và đông đảo công chúng sẽ quyết định theo quốc gia, chủng tộc, niềm tự hào của họ, theo quê cha và quê mẹ của họ và tất cả phần còn lại của nó.
Câu hỏi đã quá muộn. Câu hỏi chúng ta phải đặt ra cho bản thân, bất kể hành động lập tức nào sẽ phải được thực hiện, là liệu rằng có thể ngừng tất cả những cuộc chiến tranh, không phải một loại chiến tranh đặc biệt, chiến tranh hạt nhân hay chiến tranh qui ước, và cấp bách tìm ra đâu là những nguyên nhân gây ra chiến tranh. Nếu những nguyên nhân kia không được khám phá, không được giải quyết, dù chúng ta có chiến tranh qui ước hoặc chiến tranh hạt nhân, chúng ta sẽ tiếp tục và con người sẽ hủy diệt con người.
Vì thế chúng ta nên thật lòng hỏi rằng: những nguyên nhân cơ bản, cốt lõi của chiến tranh là gì? Cùng nhau chúng ta tìm hiểu những nguyên nhân thực sự, không phải những nguyên nhân yêu nước, lãng mạn, và mọi điều vô lý đó nhưng thực sự tìm hiểu tại sao con người sẵn sàng giết người một cách hợp pháp – chiến tranh. Nếu chúng ta không suy nghĩ và tìm được câu trả lời, những cuộc chiến tranh sẽ tiếp tục xảy ra. Nhưng chúng ta lại không đang suy nghĩ cẩn thận đúng mức, hay cam kết thực hiện việc tìm kiếm những nguyên nhân của chiến tranh. Gạt bỏ điều gì lúc này chúng ta bị đương đầu, sự ngay lập tức của vấn đề, cuộc khủng hoảng hiện nay, liệu chúng ta có thể cùng nhau khám phá những nguyên nhân thực sự và giải quyết chúng, kết thúc chúng? Công việc này cần sự thôi thúc muốn tìm ra sự thật.
Tại sao lại có, người ta bắt buộc hỏi, sự phân chia này – người Nga, người Mỹ, người Anh, người Pháp, người Đức và vân vân – tại sao lại có sự phân chia này giữa con người và con người, giữa chủng tộc và chủng tộc, văn hóa chống lại văn hóa, một chuỗi những học thuyết chống lại một chuỗi khác? Tại sao? Tại sao lại có sự ngăn cách này? Con người đã phân chia quả đất thành vật riêng của bạn và vật riêng của tôi – tại sao? Có phải vì rằng chúng ta cố gắng tìm được sự an toàn, tự bảo vệ, trong một nhóm đặc biệt, hoặc trong một tin tưởng, một trung thành đặc biệt? Vì những tôn giáo cũng phân chia con người, xây dựng con người chống lại con người – những người theo Ấn độ giáo, những người theo Hồi giáo, những người theo Thiên chúa giáo, những người theo Do thái giáo và vân vân. Chủ nghĩa quốc gia, kèm theo lòng yêu nước bất hạnh của nó, thực sự chỉ là một hình thức được tôn vinh, một hình thức được làm cao quý, của chủ nghĩa bộ lạc. Trong một bộ lạc nhỏ hay trong một bộ lạc rất lớn có một ý thức về sự sum họp, có cùng ngôn ngữ, cùng những mê tín, cùng loại cơ cấu tôn giáo, chính trị. Và người ta cảm thấy an toàn, được bảo vệ, được hạnh phúc, được thanh thản. Và để bảo vệ sự an toàn, thanh thản đó, chúng ta sẵn lòng giết chết những người khác mà có cùng loại khao khát để được an toàn, để cảm thấy được bảo vệ, để lệ thuộc vào một sự việc nào đó. Loại khao khát khủng khiếp này để được gắn kết chính mình với một nhóm, với một lá cờ, với một nghi lễ tôn giáo và vân vân, cho chúng ta cái cảm giác rằng chúng ta có gốc rễ, rằng chúng ta không là những kẻ lang thang không nhà cửa. Có lòng khao khát, sự thôi thúc, để tìm được gốc rễ của con người.
Và cũng vậy chúng ta đã phân chia thế giới thành những giai cấp kinh tế, cùng tất cả những vấn đề của nó. Có lẽ một trong những nguyên nhân chính của chiến tranh là công nghiệp nặng. Khi nền công nghiệp nặng và kinh tế gắn liền với chính trị chúng hiển nhiên phải duy trì một hoạt động tách rời để giữ gìn tầm cỡ kinh tế của chúng. Tất cả những quốc gia đều đang làm việc này, những quốc gia lớn và những quốc gia nhỏ. Những quốc gia nhỏ đang được trang bị vũ khí bởi những quốc gia lớn – một số yên lặng, lén lút, số còn lại công khai. Có phải nguyên nhân của tất cả nỗi khốn khổ, sự chịu đựng đau khổ này, và sự phí phạm tiền bạc quá nhiều vào việc trang bị vũ khí, là chất dinh dưỡng rõ ràng của tánh tự cao, của mong muốn trội hơn những quốc gia khác?
Nó là quả đất của chúng ta, không phải của bạn hay của tôi hay của anh ấy. Chúng ta được mong muốn để sống trên quả đất, giúp đỡ lẫn nhau, không phải hủy diệt lẫn nhau. Đây không là một điều vô lý lãng mạn nào đó nhưng là sự kiện thực sự. Nhưng con người đã phân chia quả đất, hy vọng bằng cách nào đó trong những vùng đất riêng biệt anh ấy sẽ tìm được hạnh phúc, an toàn, một cảm giác của sự thanh thản bền vững. Nếu không có một thay đổi cơ bản xảy ra và chúng ta không xóa sạch tất cả những phân biệt về dân tộc, về quốc gia, tất cả những học thuyết, tất cả những phân chia tôn giáo và thiết lập một mối quan hệ toàn cầu – đầu tiên về tâm lý, phía bên trong trước khi tổ chức phía bên ngoài – chúng ta sẽ tiếp tục bằng những cuộc chiến tranh. Nếu bạn làm hại những người khác, nếu bạn giết những người khác, dẫu rằng trong tức giận hay bởi sự giết người có tổ chức được gọi là chiến tranh, bạn, mà chính là phần còn lại của nhân loại, chứ không phải một con người tách rời đang chống lại phần còn lại của nhân loại, bạn đang hủy diệt chính bản thân bạn.
Đây là vấn đề thực sự, vấn đề căn bản, mà bạn phải hiểu rõ và giải quyết. Chừng nào bạn còn không cam kết, không hiến dâng, đến việc nhổ tận gốc rễ sự phân chia tôn giáo, kinh tế, quốc gia này, bạn vẫn đang tiếp tục thực hiện chiến tranh, bạn vẫn chịu trách nhiệm cho tất cả những cuộc chiến tranh dù là hạt nhân hay qui ước.
Đây thực sự là một câu hỏi rất cấp bách và quan trọng: liệu rằng con người, bạn, có thể tạo ra sự thay đổi này trong chính mình – không nói rằng, “Nếu tôi thay đổi, sẽ có bất kỳ giá trị nào không? Nó sẽ không chỉ là một giọt nước trong một cái hồ mênh mông và không có chút ảnh hưởng nào cả hay sao? Giá trị, mục đích trong sự thay đổi của tôi là gì?” Đó là một câu hỏi sai lầm, nếu người ta được phép vạch rõ. Nó sai lầm vì bạn là phần còn lại của nhân loại. Bạn là thế giới, bạn không tách rời khỏi thế giới. Bạn không là một người Mỹ, người Nga, người Ấn độ giáo hay người Hồi giáo. Bạn không liên quan đến những từ ngữ, những nhãn hiệu này, bạn là phần còn lại của nhân loại vì ý thức của bạn, những phản ứng của bạn, đều giống như những người còn lại. Bạn có lẽ nói một ngôn ngữ khác, có những phong tục khác, đó là văn hóa bề mặt – tất cả những nền văn hóa rõ ràng chỉ ở trên bề mặt – nhưng ý thức của bạn, những phản ứng của bạn, sự trung thành của bạn, những niềm tin của bạn, những học thuyết của bạn, những sợ hãi, những lo âu, sự cô độc, đau khổ và vui thú của bạn, đều giống như phần còn lại của nhân loại. Nếu bạn thay đổi, nó sẽ gây ảnh hưởng toàn thể nhân loại.
Đây là điều rất quan trọng cần giải quyết – không phải mập mờ, hời hợt – trong khi tìm hiểu, cân nhắc, tìm ra, những nguyên nhân của chiến tranh. Chiến tranh chỉ có thể hiểu rõ và kết thúc nếu bạn và tất cả những người có quan tâm rất sâu sắc đến sự sống còn của con người, cảm thấy rằng bạn hoàn toàn chịu trách nhiệm về hành động giết chóc những người khác. Điều gì sẽ làm cho bạn thay đổi? Điều gì sẽ làm cho bạn nhận ra cái tình huống kinh hoàng hiện nay mà chúng ta đã tạo ra? Điều gì sẽ làm cho bạn quay mặt lại tất cả sự phân chia – tôn giáo, quốc gia, luân lý và vân vân? Sẽ nhiều đau khổ thêm nữa? Nhưng bạn đã có hàng ngàn trên hàng ngàn năm đau khổ và con người đã không thay đổi; anh ấy vẫn còn theo đuổi cùng truyền thống, cùng chủ nghĩa bộ lạc, cùng những phân chia tôn giáo của “chúa của tôi” và “chúa của bạn”.
Các vị chúa hay những người đại diện của chúa được sáng chế bởi tư tưởng; họ đúng là không có bản chất thực sự trong cuộc sống hàng ngày. Hầu hết mọi tôn giáo đều dạy bảo rằng giết con người là tội lỗi lớn nhất. Trước Thiên chúa giáo từ lâu, những người Ấn độ giáo đã nói điều này, những người Phật giáo đã nói như vậy, tuy nhiên con người giết chóc bất kể niềm tin trong chúa của họ, hoặc niềm tin trong một đấng cứu rỗi của họ và vân vân; họ vẫn còn theo đuổi con đường giết chóc. Liệu phần thưởng của thiên đường sẽ thay đổi bạn hay sự trừng phạt của địa ngục? Điều đó cũng đã dâng tặng cho con người. Và điều đó cũng đã thất bại. Không một áp lực, những luật lệ, những hệ thống phía bên ngoài nào sẽ có lần kết thúc hành động giết chóc của con người. Cũng không có niềm tin lãng mạn, trí năng nào sẽ kết thúc những cuộc chiến tranh. Chúng sẽ kết thúc chỉ khi nào bạn, như phần còn lại của nhân loại, hiểu rõ sự thật rằng chừng nào còn có sự phân chia trong bất kỳ hình thức nào, phải có đối nghịch, giới hạn hay rộng rãi, thu hẹp hay bành trướng, phải có tranh đấu, xung đột, đau khổ. Vì vậy bạn có trách nhiệm, không chỉ cho con cái của bạn, mà còn cho phần còn lại của nhân loại. Nếu bạn không hiểu rõ điều này thật sâu sắc, không phải bằng từ ngữ hay bằng ý tưởng hay chỉ bằng trí năng, nhưng cảm thấy điều này trong máu huyết của bạn, trong thái độ nhìn vào cuộc sống của bạn, trong những hoạt động của bạn, bạn đang ủng hộ sự giết người có tổ chức được gọi là chiến tranh. Tức khắc trực nhận quan trọng nhiều hơn là tức khắc trả lời một vấn đề mà là kết quả của một ngàn năm giết chóc lẫn nhau giữa con người.
Thế giới đang bệnh hoạn và không một ai ở bên ngoài bạn có thể giúp đỡ bạn ngoại trừ chính bản thân bạn. Chúng ta đã có những nhà lãnh đạo, những chuyên gia, mọi loại tác nhân bên ngoài, gồm cả chúa – họ đã không gây được ảnh hưởng; không bằng cách nào họ lay động được trạng thái tâm lý của bạn. Họ không thể hướng dẫn bạn. Không chính khách, không người thầy, không đạo sư, không ai có thể làm cho bạn rất mạnh mẽ và lành mạnh phía bên trong. Chừng nào bạn còn vô trật tự, chừng nào ngôi nhà của bạn không được giữ trong một tình trạng đúng cách, một trạng thái thích hợp, bạn sẽ tạo ra một tiên tri bên ngoài và ông ấy sẽ luôn luôn đang lừa dối bạn. Ngôi nhà của bạn vô trật tự và không ai trên quả đất này hay trong thiên đàng có thể mang lại trật tự trong ngôi nhà của bạn. Nếu chính bạn không hiểu rõ bản chất của vô trật tự, bản chất của xung đột, bản chất của phân chia, ngôi nhà của bạn, đó là bạn, sẽ luôn luôn còn vô trật tự, luôn luôn còn chiến tranh.
Không phải vấn đề ai có sức mạnh quân đội lớn nhất, nhưng trái lại vấn đề con người chống lại con người, con người đã gom góp những học thuyết, và những học thuyết này, mà con người đã tạo ra, chống lại lẫn nhau. Chừng nào những ý tưởng, những học thuyết này, vẫn không kết thúc và con người vẫn chưa trở nên có trách nhiệm đối với những con người khác, thì vẫn chưa có thể tìm được hòa bình trên thế giới này.
 
 
 
 

Thứ hai, ngày 18 tháng 4* năm 1983

Một ngày mới và mặt trời vẫn chưa mọc trong một tiếng đồng hồ nữa hay như vậy. Còn khá tối và cây cối yên lặng, đang chờ đợi bình minh và mặt trời sẽ mọc đằng sau những quả đồi. Đáng ra nên có một bài kinh cầu nguyện dành cho bình minh. Mặt trời lên chầm chậm, lan tỏa toàn thế giới. Và ở đây trong một ngôi nhà tách biệt an bình này, được vây quanh bởi những cây cam và một vài bông hoa, có sự yên tĩnh lạ lùng. Vẫn chưa có chim chóc líu lo tiếng hót buổi sáng của chúng. Thế giới đang ngủ, ít ra là trong vùng đất này của thế giới, xa khỏi mọi nền văn minh, khỏi ồn ào, tàn bạo, thô tục, và diễn thuyết của các nhà chính trị.
 Chầm chậm, bằng kiên nhẫn vô biên, bình minh bắt đầu trong tĩnh mịch sâu thẳm của ban đêm. Nó bị phá vỡ bởi những con chim bồ câu ai oán và tiếng kêu của một con cú. Có nhiều cú ở đây, chúng đang gọi nhau. Và những quả đồi cùng cây cối đang bắt đầu tỉnh giấc. Trong tĩnh lặng bình minh bắt đầu, mỗi lúc một sáng hơn và sáng hơn, và những giọt sương đọng trên mỗi chiếc lá và mặt trời vừa leo qua quả đồi. Những tia sáng đầu tiên của mặt trời được hấp thụ trong những cây cao kia, trong cây sồi già cỗi đã ở đó trong một thời gian rất, rất lâu. Và con bồ câu ai oán bắt đầu bài ca sầu thảm êm dịu của nó. Bên kia con đường, bên kia những cây cam, có một con chim công đang kêu. Ngay cả trong vùng đất này của thế giới cũng có những con công, ít ra có một vài con. Và ngày đã bắt đầu. Một ngày tuyệt vời. Nó quá mới mẻ, quá 

*Giữa ngày này và ngày 31 tháng 3 Krishnamurti đã đến New York nơi ông có hai buổi nói chuyện tại The Felt Forum, Madison Square Garden, và tham dự một cuộc hội thảo được tổ chức bởi Dr David Shainberg.
trong lành, quá sinh động và đầy vẻ đẹp. Nó là một ngày mới mẻ không còn những hồi tưởng của quá khứ, không còn tiếng gọi của một sự việc khác.
 Có sự kinh ngạc vô cùng khi người ta nhìn ngắm tất cả những vẻ đẹp – những quả cam bóng loáng kia cùng những chiếc lá sẫm màu, và một số ít bông hoa, rực sáng thành hào quang. Người ta kinh ngạc bởi ánh sáng lạ thường này mà chỉ vùng đất này của thế giới dường như có được. Người ta kinh ngạc khi người ta thấy sự sáng tạo dường như không khởi đầu và không kết thúc – một sáng tạo không bởi tư tưởng ma mãnh, nhưng sáng tạo của một buổi sáng mới mẻ. Sáng nay sáng tạo đó như thể nó không bao giờ như trước kia, quá ngời sáng, quá tinh khiết. Và những quả đồi xanh xanh đang nhìn xuống. Nó là sáng tạo của một ngày mới mẻ như nó không bao giờ đã là trước kia.
Có một con sóc đuôi dài và rậm, run rẩy và nhút nhát dưới cây tiêu già nua đã mất đi nhiều cành; nó đang mỗi lúc một già nua hơn. Đúng là nó đã trông thấy nhiều cơn bão, giống như cây sồi đã trông thấy vì tuổi tác già cỗi của nó, im lặng, bằng vẻ trang nghiêm đầy tôn kính. Một buổi sáng mới mẻ, đầy tràn sự sống cổ xưa; không thời gian, không những vấn đề. Nó hiện hữu và việc đó trong chính nó là một kỳ diệu. Nó là một buổi sáng mới mẻ không mọi ký ức. Tất cả những ngày của quá khứ đều kết thúc, hết rồi, và tiếng kêu của con bồ câu ai oán vọng qua thung lũng, và mặt trời lúc này ở trên quả đồi, bao phủ quả đất. Và nó cũng không có ngày hôm qua. Cây cối trong mặt trời và những bông hoa không thời gian. Đó là kỳ diệu của một ngày mới.

“Chúng ta muốn sự tiếp tục,” người đàn ông nói. “Tiếp tục là thành phần của cuộc sống chúng ta. Tiếp tục của thế hệ sau thế hệ, của truyền thống, của những sự việc chúng ta đã biết và đã nhớ. Chúng ta khao khát sự tiếp tục và chúng ta phải có nó. Nếu không vậy chúng ta là gì? Tiếp tục ở ngay gốc rễ của sự tồn tại của chúng ta. Tồn tại là tiếp tục. Chết có lẽ đến, có lẽ có một kết thúc đến nhiều sự vật nhưng luôn luôn có tiếp tục. Chúng ta quay trở lại để tìm ra gốc rễ của chúng ta, nhận dạng của chúng ta. Nếu người ta đã giữ gìn sự khởi đầu của người ta như một gia đình, có thể người ta lần ra dấu tích nó, thế hệ sau thế hệ qua nhiều thế kỷ, nếu người ta thích thú loại sự việc đó. Tiếp tục của thờ phượng chúa, tiếp tục của những học thuyết, tiếp tục của những quan điểm, những giá trị, những nhận xét, những kết luận – có một tiếp tục trong tất cả những sự việc người ta đã nhớ được. Có một tiếp tục từ khoảnh khắc chúng ta được sinh ra đến khi chúng ta chết, cùng tất cả những trải nghiệm, tất cả hiểu biết mà con người đã thâu lượm được. Nó có là một ảo tưởng không?”

‘Cái gì có sự tiếp tục? Cây sồi đó, có thể đã hai trăm năm, có một tiếp tục cho đến khi nó chết hay bị chặt xuống bởi con người. Và cái gì là sự tiếp tục này mà con người muốn, khao khát có? Tên tuổi, hình dạng, tài khoản ngân hàng, những sự việc được ghi nhớ? Ký ức có một tiếp tục, những hồi tưởng của cái đã hiện hữu. Toàn bộ tinh thần, cái tôi, là ký ức và không còn gì thêm nữa. Chúng ta giao cho cái tinh thần rất nhiều, nhiều sự việc – những phẩm chất, những đức hạnh, những kỳ tích cao cả và sự vận dụng của nhiều việc làm thông minh trong cả thế giới bên ngoài lẫn bên trong. Và nếu người ta chịu khó tìm hiểu cẩn thận, không có bất kỳ thành kiến hay kết luận nào, người ta bắt đầu hiểu ra rằng toàn bộ sự hiện hữu của con người với cái mạng lưới bao la của những kỷ niệm, những hồi tưởng, những sự việc đã xảy ra trước kia, tất cả đều có sự tiếp tục. Và chúng ta khao khát bấu víu vào sự tiếp tục đó.’

Con sóc đã trở lại. Nó đã rời đây được hai tiếng đồng hồ, lúc này nó trở lại ngồi trên một cành cây và đang gặm nhấm một món gì đó, đang quan sát, đang lắng nghe, rất cảnh giác và tỉnh táo, sinh động, đang run rẩy đầy phấn khích. Nó đến và đi mà không thèm bảo với bạn nó đang đi đâu và khi nào nó sẽ trở lại. Và khi ngày mỗi lúc một ấm hơn, con chim bồ câu và mọi chim chóc đều bay đi. Có vài con bồ câu đang bay theo bầy từ nơi này sang nơi khác. Bạn có thể nghe đôi cánh của chúng đang đập trong không gian. Hồi trước thường có một con cáo ở đây – người ta không thấy nó lâu lắm rồi. Có thể nó đã đi mất và không bao giờ trở lại. Có quá nhiều người quanh đây. Có nhiều con vật gặm nhấm nhưng con người nguy hiểm lắm. Và đây là con sóc nhỏ xíu nhút nhát và lăng xăng như con chim sẻ.

Mặc dù không có sự tiếp tục ngoại trừ ký ức, liệu rằng trong toàn thân tâm con người, trong bộ não, có một nơi, một địa điểm, một khu vực nhỏ hay lớn, nơi đó ký ức không tồn tại, ký ức không bao giờ tiếp xúc được? Nó là một sự kiện phi thường khi quan sát tất cả điều này, khi cảm thấy cách sống của bạn bằng khôn ngoan, có lý luận, hiểu rõ sự phức tạp và nhiêu khê của ký ức, và sự tiếp tục của nó mà , rốt cuộc, là hiểu biết. Hiểu biết luôn luôn trong quá khứ, hiểu biết là quá khứ. Quá khứ là ký ức được tích lũy vô hạn gọi là truyền thống. Và khi bạn đã dày xéo lối mòn đó một cách cần mẫn, một cách sáng suốt, hiển nhiên bạn phải hỏi: không hiểu rằng có một khu vực trong bộ não con người hay trong bản chất và cấu trúc thực sự của một con người, không chỉ trong thế giới bên ngoài của những hoạt động của anh ấy nhưng ở bên trong, thẳm sâu trong những hóc hẻm mênh mông và yên lặng của bộ não riêng của anh ấy, một cái gì đó mà không là kết quả của ký ức, không là chuyển động của một tiếp tục?
 Những quả đồi và cây cối, những đồng cỏ và những khu rừng, sẽ tiếp tục chừng nào quả đất còn tồn tại nếu con người trong sự tàn bạo và nỗi tuyệt vọng của anh ấy không hủy diệt nó hoàn toàn. Con suối, cái nguồn phun nước, mà từ đó con suối bắt đầu, có một tiếp tục, nhưng người ta không bao giờ hỏi liệu rằng những quả đồi và vượt khỏi những quả đồi có sự tiếp tục riêng của chúng hay không. 
Nếu không có sự tiếp tục thì có cái gì? Không có gì cả. Người ta kinh hãi khi không là gì cả. Không là gì cả có nghĩa không là một sự việc – không là sự việc được gom góp bởi tư tưởng, không là sự việc được thâu lượm bởi ký ức, những hồi tưởng, không là sự việc mà bạn có thể diễn tả bằng từ ngữ và sau đó đo lường. Hầu như chắc chắn nhất, chính xác nhất, phải có một khu vực nơi đó quá khứ không phủ một cái bóng, nơi mà thời gian, quá khứ hay hiện tại hay tương lai, không có ý nghĩa gì cả. Chúng ta luôn luôn cố gắng nhận xét bằng từ ngữ một điều gì đó mà chúng ta không biết. Điều gì chúng ta không biết chúng ta đều cố gắng hiểu và gán cho nó những từ ngữ và biến nó thành một huyên náo liên tục. Và thế là chúng ta nhồi nhét vào bộ não của chúng ta mà đã đầy ắp rồi những sự kiện, những trải nghiệm, hiểu biết thuộc quá khứ. Chúng ta nghĩ rằng theo tâm lý hiểu biết có tầm quan trọng lớn lao, nhưng điều đó không phải như vậy. Bạn không thể thăng hoa nhờ vào hiểu biết; phải có một kết thúc của hiểu biết cho cái mới mẻ hiện hữu. Mới mẻ là một từ ngữ để diễn tả một điều gì đó mà trước kia không bao giờ có mặt. Và vùng đất đó không thể hiểu rõ hay nắm bắt được bằng những từ ngữ hay những biểu tượng: nó ở đó vượt khỏi mọi hồi tưởng.
 
 
 

Thứ ba, ngày 19 tháng 4 năm 1983

Mùa đông này có mưa liên tục, ngày này sang ngày khác, gần như suốt ba tháng vừa qua. Đó là một điều ngông cuồng và ngược ngạo của California này – hoặc không một giọt mưa nào cả hoặc mưa đến độ ngập lụt đất đai. Đã có những cơn bão thật to và không bao nhiêu ngày có ánh mặt trời. Ngày hôm qua mưa suốt ngày và sáng nay những đám mây hạ thấp trên những quả đồi và bầu trời khá ảm đạm. Tất cả những chiếc lá đều bị rũ xuống bởi cơn mưa ngày hôm qua. Quả đất rất ướt át. Cây cối và cây sồi hoành tráng chắc chắn đang hỏi mặt trời ở đâu.
Vào một buổi sáng đặc biệt như thế này cùng những đám mây đang che giấu núi non và những quả đồi hầu như hạ thấp xuống thung lũng, sống nghiêm túc là gì? Có một cái trí – hay, nếu bạn muốn, bộ não – rất nghiêm túc, rất tĩnh lặng là gì? Chúng ta có khi nào nghiêm túc không? Hay chúng ta luôn luôn sống trong một thế giới của hời hợt, trải qua nhiều lối sống khác nhau, đánh nhau, cãi cọ, hung dữ về một điều gì đó hoàn toàn nhỏ nhặt? Nó có ý nghĩa gì khi có một bộ não rất tỉnh thức, không bị giới hạn bởi những tư tưởng, những kỷ niệm và những hồi tưởng riêng của nó? Nó có ý nghĩa gì khi có một bộ não được tự do không còn những rối loạn, những đau thương, những lo âu và những đau khổ triền miên của cuộc sống? Liệu rằng có thể có được một cái trí tự do hoàn toàn, bộ não tự do, không bị tạo khuôn bởi những ảnh hưởng, bởi trải nghiệm và bởi vô số tích lũy của hiểu biết? 
Hiểu biết là thời gian; học hỏi có nghĩa là thời gian. Học chơi đàn vĩ cầm cần sự kiên nhẫn vô hạn, nhiều tháng dài luyện tập, nhiều năm tập trung đầy hiến dâng. Học để có được một kỹ năng, học để trở thành một vận động viên hay lắp ghép một động cơ tốt hay đi tới mặt trăng – tất cả sự việc này đòi hỏi thời gian. Nhưng có bất kỳ sự việc gì phải học hỏi về cái tinh thần, cái tôi, về bạn là gì – tất cả những thay đổi lạ lùng đột ngột, những phức tạp của những phản ứng và hành động của người ta, hy vọng, thất bại, đau khổ và hạnh phúc – có điều gì phải học hỏi về tất cả những sự việc đó? Như chúng ta đã nói, trong một khu vực nào đó của sự hiện hữu vật chất của người ta, thu gom hiểu biết và hành động từ hiểu biết đó, đòi hỏi thời gian. Có phải rằng chúng ta mang cùng nguyên tắc đó, triển khai cùng chuyển động của thời gian đó vào trong thế giới tâm lý? Cũng vậy ở đó chúng ta nói rằng chúng ta phải học hỏi về bản thân của chúng ta, về những phản ứng của chúng ta, cách cư xử của chúng ta, những phấn khích và trầm cảm của chúng ta, những tưởng tượng của chúng ta và vân vân; chúng ta nghĩ rằng tất cả sự việc đó cũng đòi hỏi thời gian.
Bạn có thể học hỏi cái bị giới hạn, nhưng bạn không thể học hỏi cái vô giới hạn. Và chúng ta cố gắng học hỏi toàn lãnh vực của cái tinh thần, và nói rằng việc đó cần thời gian. Nhưng thời gian có lẽ là một ảo tưởng trong lãnh vực đó, nó có lẽ là một kẻ thù. Tư tưởng sáng chế ảo tưởng, và ảo tưởng đó tiến hóa, phát triển, mở rộng. Ảo tưởng của mọi hoạt động tôn giáo thời gian trước đây chắc phải bắt đầu rất, rất đơn giản, và bây giờ hãy xem thử nó ở chỗ nào – với quyền lực vô hạn, những tài sản to lớn, sự tích lũy nghệ thuật quá nhiều, kho tàng của cải, hệ thống chức sắc tôn giáo đang đòi hỏi sự tuân phục, đang thúc giục bạn có thêm nhiều trung thành hơn. Tất cả cái đó là sự bành trướng, sự nuôi dưỡng và sự tiến hóa của ảo tưởng mà đã phải mất nhiều thế kỷ. Và cái tinh thần là toàn bộ các thứ chứa đựng của ý thức, là ký ức của mọi sự việc quá khứ và đã chết. Chúng ta đã cho ký ức sự quan trọng như thế đó. Cái tinh thần là ký ức. Tất cả truyền thống chỉ là quá khứ. Chúng ta bấu víu nó và muốn học hỏi mọi điều về nó, và nghĩ rằng thời gian rất cần thiết cho việc đó giống như trong lãnh vực khác.
Tôi thắc mắc không hiểu người ta có khi nào hỏi liệu rằng thời gian có một kết thúc – thời gian để trở thành, thời gian để thành tựu? Có bất cứ điều gì phải học hỏi về tất cả việc đó? Hay người ta có thể thấy rằng toàn chuyển động của cái ký ức ảo tưởng này, mà hiện ra như thật, có thể kết thúc. Nếu thời gian có một kết thúc, vậy thì điều gì là sự liên hệ giữa cái vượt khỏi thời gian và tất cả những hoạt động vật chất của bộ não như ký ức, hiểu biết, những hồi tưởng, những trải nghiệm? Điều gì là sự liên hệ giữa hai sự việc này? Hiểu biết và tư tưởng, như chúng ta đã thường nói, bị giới hạn. Cái bị giới hạn không thể có bất kỳ liên hệ nào với cái vô giới hạn nhưng cái vô giới hạn có thể có sự giao tiếp nào đó với cái bị giới hạn, mặc dù sự giao tiếp đó chắc chắn luôn luôn bị giới hạn, chật hẹp, phân chia.
 Người ta có lẽ hỏi, nếu người ta lưu tâm đến lợi lộc, ích lợi của tất cả việc này là gì, ích lợi của cái vô giới hạn là gì, con người có thể có lợi lộc gì từ nó? Chúng ta luôn luôn muốn một phần thưởng. Chúng ta sống dựa vào nguyên tắc thưởng và phạt, giống như một con chó đã được huấn luyện; bạn thưởng nó khi nó vâng lời. Và chúng ta gần giống như vậy trong ý nghĩa rằng chúng ta muốn được thưởng cho những hành động của chúng ta, cho sự vâng lời của chúng ta và vân vân. Đòi hỏi như thế sinh ra từ bộ não bị giới hạn. Bộ não là trung tâm của tư tưởng và tư tưởng luôn luôn bị giới hạn trong mọi trường hợp. Nó có lẽ sáng chế ra cái vĩ đại, kinh điển, cái vô giới hạn, nhưng sự sáng chế của nó luôn luôn bị giới hạn. Đó là lý do tại sao người ta phải hoàn toàn tự do khỏi tất cả lao dịch và khó nhọc của cuộc sống và khỏi những hoạt động tự cho mình là trung tâm để cho cái vô giới hạn hiện hữu.
Cái vô giới hạn không thể đo lường được bởi những từ ngữ. Chúng ta luôn luôn cố gắng hướng cái vô giới hạn vào cái khung của từ ngữ, và biểu tượng không là thực tại, sự thật. Nhưng chúng ta tôn sùng biểu tượng, vì vậy chúng ta luôn luôn sống trong một trạng thái bị giới hạn.
Thế là hòa cùng những đám mây đang lơ lững trên ngọn cây và tất cả chim chóc ngừng hót, đang chờ đợi cơn giông bão sấm sét, đây là một buổi sáng thích hợp để nghiêm túc, để nghi vấn toàn tổng thể của sự hiện hữu, để tra xét ngay những thần thánh và mọi hoạt động của con người. Cuộc sống của chúng ta rất ngắn ngủi và trong suốt thời kỳ ngắn ngủi đó không có học hỏi gì về toàn lãnh vực của cái tinh thần, mà là chuyển động của ký ức; chúng ta chỉ có thể quan sát nó. Quan sát không có bất kỳ chuyển động nào của tư tưởng, quan sát không có thời gian, không có hiểu biết của quá khứ, không có người quan sát là bản thể của quá khứ. Chỉ nhìn ngắm. Nhìn ngắm những đám mây kia đang tạo hình thể và đang tạo lại hình thể khác, nhìn ngắm những cái cây, những con chim bé tí. Nó là mọi phần của sự sống. Khi bạn nhìn ngắm đầy chú ý, đầy ân cần, không có gì phải học hỏi; chỉ có không gian, tĩnh lặng và trống không bao la đó, mà là năng lượng hủy diệt trọn vẹn.
Gửi ý kiến của bạn
Tên của bạn
Email của bạn