Lời giới thiệu của Triết gia Phạm Công Thiện về bản dịch chữ Việt của HT Thích Viên Lý.

Albert Einstein chết ngày 18 tháng 4 năm 1955 tại Princeton; ngày 21 tháng 3 năm ấy, khoảng 4 tuần lễ trước khi chết, Einstein viết thư chia buồn với gia đình Besso về cái chết của người bạn thân của ông : “ Bây giờ đến lúc anh ấy đã ra đi trước tôi đôi chút khi xa lìa cái thế gian kỳ lạ này. Điều này không đáng kể gì cả. Đối với anh ấy và đối với tôi, những vật lý gia quyết tín thì cái việc phân biệt giữa quá khứ, hiện tại và tương lại chỉ có ý nghĩa quan trọng là một ảo tưởng bướng bỉnh, một ảo tưởng ngoan cố mà thôi . “(Albrecht Foslsing, Albert Einstein, trang 741 và trang 819: Now he has preceded me a little by parting from this strange world. This means nothing to us believing physicists the distinction between past, present, and future has only the significance of a stubborn illusion.” (to Vero and Bica Beno, Princeton, March 21, 1955, in Besso : Albert Einstein – Michele Besso, Correspondance 1903-1955 ha Pierre Speziali, Paris, 1972, trang 538).
Đây là bài học vĩ đại nhất mà nhà đại thông thái Albert Einstein đã dạy lại chúng ta trước khi ông chết : “Sự phân biệt giữa thời quá khứ, thời hiện tại và thời tương lại chỉ có nghĩa là một ảo tưởng ngoan cố … a stubborn illusion”. Trong suốt thời gian dài cả chục năm, tôi ở tại chùa Diệu Pháp tại Monterey Park, California ở Mỹ, ngôi chùa nổi tiếng mà Thượng Tọa Thích Viên Lý làm viện chủ sáng lập và tôi đã có mặt ở đó ngay từ những ngày đầu tiên nghèo cực, câu nói của Einstein về ảo tưởng thời gian đã ám ảnh tôi một cách liên tục và một cách dữ dội đến nỗi tôi đã chép câu ấy trong một sổ tay bỏ túi để đọc lại trong lúc bước lên và bước xuống đỉnh đồi xinh đẹp ở công viên thành phố sát cạnh bên chùa Diệu Pháp.
Thời gian cả chục năm ấy, một hôm, tôi tình cờ thấy một tiệm sách chữ Tàu ở thành phố Monterey Park có bàn bản dịch chữ Tàu quyển A Brief History of Time của nhà đại thông thái khác, tên là Stephen W . Hawking, được nhiều người coi như là một Albert Einstein khác của hệ bán thế kỷ XX, tôi vội mua liền bản dịch chữ Tàu và hì hứng vui sướng đem về chùa Diệu Pháp để tặng Thượng Tọa Viên Lý. Sau đó, tôi cũng tặng Thượng Tọa nguyên tác chữ Anh. Một hôm, tôi bàn với Thượng Toạ cùng nhau dịch chung quyển sách của Hawking; từ ngày ấy cho đến ngày này thì trên cả chục năm trôi qua, tôi không làm ra hồn gì cả, tôi cũng chẳng dịch một chữ nào của Stephen W . Hawking, Thượng Tọa Viên Lý thường từ bi cười với tôi rằng tôi đã “bán cái” Hawking cho Ngài.
Thượng Tọa Viên Lý đã viết, đã dịch và đã xuất bản mấy chục quyển sách thuộc loại khó hiểu nhất, bằng cả hai thứ tiếng, chữ Anh và chữ Việt; tôi đã được hân hạnh quen biết Thượng Tọa Viên Lý từ hai chục năm qua, tôi đã để ý quan sát Thượng Tọa ở nhiều mặt trong đời sống thường nhật ở chùa Diệu Pháp và trong sinh hoạt quốc tế qua sự phụng sự Đạo Pháp và Dân tộc của Thượng Tọa; từ bước đầu không một đồng xu trong túi cho đến ngày hôm nay, Thượng Tọa đã dựng lên ba ngôi chùa to lớn và nổi tiếng tại California ở Mỹ Quốc , đó là chưa kể cái việc Thượng Tọa sáng lập ra học viện mang tên , Viện Triết Lý Việt Nam và Triết học Thế Giới ; viện TLVVN & THTG này đã được tạo dựng trên 10 năm nay và đã xuất bản trên 50 quyển sách nổi tiếng về Triết Học và Phật Học và Đạo Học v.v..
Quyển A Brief History of Time của Stephen W . Hawking đã bán trên 22 triệu quyển ở khắp thế giới và đã được dịch trên 35 thứ tiếng. Tôi nhớ đâu đó tác giả nói rằng ai đọc hiểu quyển này thì sẽ có trình độ hiểu biết về Vật lý học ngang hàng Với một kẻ đậu tiến sĩ Vật lý học. Mặc dù tác giả đã cố gắng viết một cách phổ thông dễ hiểu, nhưng quyển A Brief History of Time không phải dễ hiểu như lúc mình mới đọc sơ qua. Trên 10 năm qua, tôi đã được dịp đọc lại nhiều lần quyển sách của Hawking và thấy rằng : “Thấy Thượng Tọa Viên Lý đã tập trung thiên lực và định lực để làm vài ba sự việc ít ai làm được: đã dịch hai tác giả khó hiểu nhất của nhân loại , một người mang tên là Long Thọ (Nagarjuna) và một người mang tên là Stephen Hawking: một bên là cái khó khăn nhất của Đạo học Đông – phương và một bên là cái khó khăn nhất của Khoa học Tây phương. Chỉ nội nỗ lực vĩ đại truyền đạt hai cái khó khăn nhất của Phật học và Khoa học, Thượng Tọa Viên Lý đáng được chúng ta hết lòng ngưỡng mộ, đó là chưa nói đến sự khiêm tốn thường xuyên, lòng kiên nhẫn vô hạn và cái hạnh Bồ tát liên tục của Thượng Tọa Viên Lý, bao nhiêu điều không dễ thực hiện trong hàng Tăng sĩ lãnh đạo Phật Giáo Việt Nam và Phật Giáo thế giới trong mấy chục năm gần đây.

Gold Coast, Úc châu, ngày 21 tháng 1, 2002.
Phạm Công Thiện