Tư Tưởng Không Trong Kinh Bát Nhã

13 Tháng Mười Một 201000:00(Xem: 27245)

TƯ TƯỞNG KHÔNG
TRONG KINH BÁT NHÃ

Hòa thượng Thích Thanh Kiểm

Ban biên tập: Tư Tưởng Không Trong Kinh Bát Nhã là bài tổng luận của Hòa thượng Thích Thanh Kiểm dành cho khóa tu học Huynh trưởng GDPT tạI Tổ đình Vĩnh Nghiêm Saigon, trườc khi khai giải Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh. (Kỷ yếu Hội Ngộ Vĩnh Nghiêm 2001 trích đăng lại theo ấn bản 1993 của GĐPT Tổ đình Vĩnh Nghiêm ấn hành).


Nơi soi sáng về lý của Bát-nhã là thực-tướng tức KHÔNG, tức ngay nơi tướng thật của vạn hữu đều là Không, gọi tắt là Tất-Tính-Không. Kinh Bát-nhã thuyết minh về tư tưởng Không hay Nhất-Thiết-Giai- Không. Trong Đại Tạng Kinh, Bát-nhã có rất nhiều chủng loại. Bộ lớn nhất: kinh Đại-Bát-Nhã, 600 quyển. Bộ nhỏ nhất: Bát-Nhã-Tâm-Kinh, 260 chữ. Nội dung các kinh Bát-nhã, đại để đều nói về quán thực- tướng của Không-Bất-Khả-Đắc - tư tưởng nhất quán trong kinh Bát-nhã. Tư tưởng Không cũng là tư tưởng căn bản của toàn thể Phật-giáo. Tư tưởng này rất khó liễu giải. Nguyên vì cảnh giới của thực-tướng quyết nhiên không thể nương theo nơi văn tự biểu hiện để lý giải, mà phải nương chỗ hội đắc của tự mình.

Nhất thiết giai Không hay toàn thể Không:
KHÔNG là ngôn từ đã phủ định tướng trạng của vạn hữu. Khác với nghĩa chữ Vô đối với Hữu, tương đương với chữ Bất. Nó có nghĩa bài xích chỗ chấp chước vạn hữu và siêu việt cả Hữu và Vô. Nghĩa là Không đã phủ định Hữu, mới chỉ là Đơn Thuần Không, mà lại phải phủ định tiếp nữa: Không cũng Không, gọi là Phức Tạp Không.

Trong kinh Bát-nhã có nói 18 thứ Không, thuyết minh nhiều phương diện khác nhau. Nhưng đó chỉ là những biểu hiện để bài xích chỗ thiên kiến về tương đối sai biệt để chỉ đến chỗ Tuyệt Đối Không.

Tuyệt đối Không:
KHÔNG, không phải là Đơn Thuần Không mà là Hữu tức Không. Hữu cũng không phải là Đơn Thuần Hữu mà là Không tức Hữu, tức cảnh giới Chân Không Tuyệt Hữu, cũng tức là Chân Diện Mục của Vạn Hữu. Ý nghĩa này được biểu hiện trong Bát-Nhã-Tâm-Kinh.

Sắc tức thị Không, Không tức thị sắc:
Sắc là vật chất. Ngay nơi tồn tại của vật chất là Không. Ngay nơi Không là nơi tồn tại của vật chất. Trong nơi vạn hữu gồm có Sắc và Tâm, tức là vật chất và tinh thần. Tinh thần thì không tướng, khó hiểu. Vật chất thì có hình, dễ nhận xét. Nên phải mượn Không để biểu thị cho Tâm. Nên chân tướng của vạn hữu là Sắc-Tức-Không, Không-Tức-Sắc. Tư tưởng Không cũng là tư tưởng Tất-Kính-Vô-Ngã. Các Pháp của vạn hữu đều là Không- Bắt-Khả-Đắc khi ta thể nghiệm về Quán.

Không bất khả đắc:
Nếu mống khởi trí Không-quán gọi là trí Vô-sở-đắc. Trí Vô-sở-đắc tức trí tuệ của Bát-nhã. Nếu mống khởi tương đối sai biệt tức là kiến giải hữu-sở-đắc tức không thấy được chân tướng của vạn hữu. Nếu đạt được trí vô-sở-đắc tức trí tuệ của Bát-nhã soi sáng chân tướng của vạn hữu. Chân tướng của vạn hữu thì siêu việt. Thiên kiến tương đối, tự tại giữa cái Có và Không. Nhận thức khai thông được lý thù thắng tuyệt đối này tức là chứng ngộ được Trung-Đạo-Thật-Tướng. Diệu thú của trung-đạo-thật-tướng là Không tức Trung-quán-luận của Long Thọ Bồ-tát. Bài kệ nổi tiếng ở ngay đầu luận này gọi là Bát-Bất-Trung-Đạo.

Bất sinh diệc bất diệt
Bất thường diệc bất đoạn
Bất nhất diệc bất dị
Bất lai diệc bất khứ.

Đối với vạn hữu, nếu ta khởi kiến giải thiên lệch về Sinh-Diệt, Đoạn-Thường, Nhất-Dị, Khứ-Lai, tức là rơi vào cạm bẫy mê hoặc. Vì chân tướng của vạn hữu không ngưng ở tương đối sai biệt, luôn luôn là tuyệt đối về sai biệt. Do đó, tám hạng mục Sịnh-Diệt, Đoạn-Thường, Nhất- Dị, Khứ-Lai, đều có chữ Bất nơi đầu câu được gọi là Bát-Bất để phủ định toàn thể. Tám thứ thiên chấp này nếu còn khuấy động động tâm, tất ta sẽ không thể tới cảnh giới giải thoát, nên ta phải luôn luôn nương vào Chính-Quán của Bát Bất để tiến tới TRÍ VÔ SỞ ĐẮC của Bát-nhã.

Biên soạn, ngày 25 tháng 6 năm 1991
Gửi ý kiến của bạn
Tên của bạn
Email của bạn
11 Tháng Tư 2015(Xem: 10749)
Như được giải thích trong chương trước, tất cả mọi hiện tượng cho dù vô thường hay thường, đều có những phần tử. Những phần tử và toàn thể tùy thuộc với nhau, nhưng chúng dường như có thực thể riêng của chúng.
26 Tháng Ba 2015(Xem: 11643)
Tình cờ một quyển sách nằm trong tầm tay. A Glimpse of Nothingness – chợt nhận, thoáng nhận ra Không tính – tên tác giả lạ hoắc, không phải hàng Sư tổ của thiền. Chính vì chỗ này mà cách diễn tả gần gũi.
02 Tháng Giêng 2015(Xem: 9692)
Trong nhiều bộ kinh của Phật giáo Đại thừa, có nói về Bồ tát Quán Thế Âm; một vị Bồ tát luôn luôn khởi lòng Từ-bi ban vui và cứu khổ cho tất cả chúng sanh. Thế nhưng chúng ta ít thấy đề cập đến sự Giác ngộ của Ngài. Chỉ trừ kinh Thủ Lăng Nghiêm có nói đến việc này.
02 Tháng Giêng 2015(Xem: 7978)
Tánh Không như một tấm gương sáng nó phản ảnh những gì đi qua nó tuyệt đối không lưu giữ. Nó không phải là năng duyên tức thọ, tưởng, hành, thức. Cũng không phải là sở duyên tức sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp.
07 Tháng Mười 2014(Xem: 6081)
Một số cư sĩ Phật giáo Nam tông thường hỏi tôi về tư tưởng Tánh Không trong kinh điển Theravāda. Có khi tôi trả lời: “Các pháp do duyên khởi nên vô ngã tính, vì vô ngã tính nên không. Không này chính là Không Tánh chứ có gì lạ đâu!” Một lần khác nữa, tôi lại nói: “Cứ đọc cho thật kỹ kinh Tiểu Không, kinh Đại Không, kinh Đại Duyên là sẽ hiểu rõ toàn bộ về tư tưởng Tánh Không thời Phật”. Tuy nhiên, trả lời gì cũng không giải toả được sự tồn nghi, thắc mắc của chư cư sĩ ấy.
27 Tháng Chín 2014(Xem: 26009)
Không phải đợi đến thời kỳ Phật giáo phát triển (Đại Thừa) mà ngay trong thời Thế Tôn, Ngài đã khai thị về lý Không (Sùnyatà). Pháp thoại này đã cho thấy vấn đề cốt tủy nhất, tình túy nhất của Đại thừa là tánh Không đã được Thế Tôn truyền trao, khuyến tấn tu tập không những cho hàng xuất gia mà ngay cả những Phật tử tại gia. Có thể nói, học thuyết tánh Không thể hiện bàng bạc trong Bát Nhã, Trung quán luận v v… là hoa trái của lời dạy
23 Tháng Chín 2014(Xem: 5928)
Shikantaza(1) là thực hành hay hiện thực hóa tánh Không. Mặc dù bạn có thể đã có một sự hiểu biết sơ sài nào đó về tánh Không qua tư duy, nhưng bạn nên hiểu tánh Không qua trải nghiệm của mình. Bạn có một ý tưởng về vô và một ý tưởng về hữu và bạn nghĩ rằng hữu và vô là hai ý tưởng đối lập nhau.
23 Tháng Bảy 2014(Xem: 11613)
Trong tập sách nhỏ này, Thrangu Rinpoche trình trình bày một cách ngắn gọn nhưng đầy đủ và rõ ràng tánh không trong truyền thống Phật giáo Tây tạng, cả về giáo lý lẫn tu tập. Có thể nói đây là một kết hợp chặc chẽ của giáo lý và tu tập trong Phật giáo Tây tạng, đặc biệt là trong dòng truyền Karma Kagyu. Lý thuyết và thực hành hỗ trợ cho nhau, tạo nên sự quân bình trong lý thuyết và thực hành của Phật giáo Tây tạng.
21 Tháng Bảy 2014(Xem: 5932)
Bây giờ chúng ta bắt đầu phần thứ nhì bộ luận này là phần giải thích ý nghĩa mỗi chương. Phần này có 3 phần: sự biểu thị duyên khởi là rỗng thông không có hiện hữu tự tính (essentially empty), trình bày sự kiện dù bạn vẫn còn trong luân hồi, hoặc thoát khỏi luân hồi, điều đó tùy thuộc vào bạn có hoặc không lí hội thông hiểu duyên khởi rỗng thông không có hiện hữu tự tính, và các tri kiến sai lầm được buông bỏ theo cách nào, một khi bạn lí hội thông hiểu duyên khởi.
20 Tháng Bảy 2014(Xem: 6332)
Trong hệ thốngTrung Quán tất cả các hiện tượng, cả vô thường và thường hằng, đều là các sự duyên khởi (dependent- arisings; pratiyasamutpada). Xuyên qua lí luận về trạng thái hiện hữu duyên khởi của chúng, tính không của chúng thì được an lập.