Cao niên chưa hẳn là trưởng lão

Ở đời hay trong đạo, các bậc cao niên luôn được mọi người tôn trọng, cung kính. Nếu ai không tôn kính các bậc trưởng thượng, bô lão cao niên thì chắc chắn nhân cách người ấy có vấn đề. Nên “kính lão đắc thọ”, được thân gần phụng dưỡng và học tập kinh nghiệm của các bậc tiền bối là một phước báo lớn.

Như gừng càng già càng cay. Người già trải qua nhiều năm tháng của cuộc đời với bao kinh nghiệm vấp ngã, lầm lỗi thời trẻ nên chín chắn, chuẩn mực hơn.

Với lại, tự thân họ cũng cảm nhận rõ việc gần đất xa trời nên hầu hết đều mong muốn được dọn mình cho thanh sạch, nhẹ nhàng để ra đi thanh thản.

Tuy nhiên, lão người nhưng chưa hẳn đã là già nhân cách. Một số người già trở nên tự mãn với tuổi tác, vị trí và quyền uy của mình. Một số khác thì bị bệnh tật hành hạ, tính tình thường hay thay đổi nên khó chịu. Đặc biệt, một số ít người già cũng bị ta thán “già không nên nết”, “già gân”.

Thì ra, tuổi tác rất quan trọng nhưng phẩm hạnh còn quan trọng hơn rất nhiều đối với nhân cách của một người. Nhất là trong nhà đạo thì phẩm hạnh đặc biệt được xem trọng. Chính phẩm hạnh và tuệ giác đã tạo nên tính cách trưởng lão chứ không phải là tuổi tác. Thế Tôn đã xác quyết điều này như tinh thần pháp thoại dưới đây:

“Một thời Phật ở thành La-duyệt, tại vườn trúc Ca-lan-đà cùng năm trăm đại chúng Tỳ-kheo.

Bấy giờ, Thế Tôn thuyết pháp có vô số chúng vây quanh thì có một Trưởng lão Tỳ-kheo duỗi chân về phía Thế Tôn mà ngủ. Khi ấy, Sa-di Tu-ma-na vừa lên tám tuổi, cách Thế Tôn chẳng xa, ngồi kiết-già buộc niệm ở trước.

Thế Tôn xa trông thấy Trưởng lão Tỳ-kheo duỗi chân ngủ, lại thấy Sa-di ngồi ngay ngắn tư duy. Thế Tôn thấy rồi liền nói kệ:

Được gọi là Trưởng lão/Chưa chắc cạo tóc râu/Tuy tuổi tác lại lớn/Chẳng thoát khỏi hạnh ngu/Nếu có thấy pháp thật/Vô hại đối quần manh/Bỏ các hạnh uế ác/Đây gọi là Trưởng lão/Chưa hẳn xuất gia trước/Tu gốc nghiệp lành này/Phân biệt ở chánh hạnh/Nếu có người tuổi nhỏ/Các căn không thiếu sót/Đây gọi là Trưởng lão/Phân biệt chánh pháp hành.

Bấy giờ Thế Tôn hỏi các Tỳ-kheo:

- Các Thầy có thấy Trưởng lão này duỗi chân mà ngủ chăng?

Các Tỳ-kheo thưa:

- Đúng vậy, bạch Thế Tôn! Chúng con đều thấy.

Thế Tôn dạy:

- Trưởng lão Tỳ-kheo này trong năm trăm đời hằng làm thân rồng. Nay nếu mạng chung sẽ sanh trong loài rồng. Vì sao thế? Vì không có tâm cung kính đối với Phật, Pháp, Tăng. Nếu có chúng sanh không có tâm cung kính đối với Phật, Pháp, Tăng, lúc thân hoại mạng chung đều sẽ sanh trong loài rồng. Các Thầy có thấy Sa-di Tu-ma-na mới tám tuổi, cách Ta chẳng xa, ngồi ngay ngắn tư duy chăng?

Các Tỳ-kheo thưa:

- Đúng vậy, bạch Thế Tôn!

Bấy giờ Thế Tôn bảo các Tỳ-kheo:

- Sa-di này sau bảy ngày sẽ được Bốn thần túc, và được pháp Tứ đế, tự tại ở Tứ thiền, khéo tu Tứ ý đoạn. Vì sao thế? Sa-di Tu-ma-na có tâm cung kính đối với Phật, Pháp, Tăng. Thế nên, các Tỳ-kheo! Hãy siêng năng cung kính Phật, Pháp, Tăng thêm. Như thế, các Tỳ-kheo, hãy học điều này.

Bấy giờ các Tỳ-kheo nghe Phật dạy xong, vui vẻ vâng làm.

(Kinh Tăng nhất A-hàm, tập II, phẩm Tu đà,

VNCPHVN ấn hành, 1998, tr.109)

Rõ ràng, lớn tuổi và đi trước ở trong nhà đạo cũng chưa nói lên được điều gì cả. Bậc Trưởng lão đích thực là người có nhân cách cao thượng của bậc Thánh, thành tựu Giới-Định-Tuệ. Người con Phật nên nhìn vào tự thân để xác định nhân cách và vị trí của mình, đó là cách ứng xử tuệ giác và chuẩn mực nhất.

Ngày nay, để phù hợp với sự phát triển xã hội, Tăng-già cũng phương tiện lập ra các danh vị, chức phận để gánh vác và điều hành Phật sự, có phân biệt cao thấp thứ bậc rõ ràng nhưng ai cũng biết đó là hư danh, huyễn chức (Phàm sở hữu tướng giai thị hư vọng - Kinh Kim cương). Nếu ai không nhận ra điều này, lấy giả làm chơn thì có khi dâng trọn cả đời vẫn chỉ là “tương tợ Trưởng lão” mà thôi.

Mới hay, Giới-Định-Tuệ là thước đo tư cách Trưởng lão chính xác, chân thực nhất. Thường lấy gương Tam vô lậu học để soi chiếu lại mình và tự ứng xử, tiến thoái sao cho hợp với lương tâm và hoàn cảnh. Tự nhắc mình để không bị hư danh và huyễn chức đánh lừa. Tự thấy mình còn non kém để phấn đấu và tu dưỡng thêm may ra mới có thể dự phần vào hàng Trưởng lão.